Mirah

Olih: Putu Sedana

Gagambaran Manik Sudra

Dugas ento sapeteng-peteng I Mirah demen ningalin bulan. Dadongné ané nyayangang nyatuain baud bulané bisa ngulungang benang. Yén suba med nuléngek ia mlaib nyagjagin dadongné, tur masilad tur nyepsep nyonyon dadongné ané tuh kéwala bélék. Méménné ngalahin dugas ia mara lekad solas dina. Yén jani ningalin bulan inget tekén dadongné, inget tekén danu, blibis, emas, konyong Kintamani, cutetné sarua makejang ané ngranaang girang i malu, jani cara nyali. Legané madandan ajaka kéwehé, sing dadi ulah yadin ulapin. Sai-sai kenehné kangen, ibuk, kanti paling ngalih pasaut anggon gena sisan idupé né.

Kéné unduké. Sawatara mara matuuh roras tiban sasubané dadongné luas ka désa gedé, I Mirah ajaka tekén tuminné Yuk Ngah adanné nongos di Jawa makurenan Cina sugih tua bongol-bongolan. Kalaina menék ka gumi Cina, I Mirah mulih ka Bali ngajak tuminné ukudan sigugné ngundang prebekel. I Mirah dueg nunun, medbed, nyongkét ah saluir gegaén benangé makejang bisaina. Lénan tekén kéto ia masi bisa majejaitan. Yén banjaré nuju mabarung ngaé lamak I Mirah musti manggo. Pangadegé mulus cara langsing, kulité masi cara kuning. Tabuhné manis, kenyemné manis. Kenyemné paling manisa pepes baanga I Laba.

“Rah, beli kanti sing nawang-nawang umah,” I Laba nylélég di tampul balé gedéné.

“Salah padidi,” I Mirah sedek nganyinin.

“Beneh sangkala acepok déén Rah!” I Mirah nyledét buung. I Laba nyaga aji pliat ané jelap plajahina.

“Kéné Rah, nah kéto naké pang taén.”

I Mirah mrasa musti masaut.

“Orahin tiang sing pati anu kén drama.”

“Men apa kademenin?”

“Apa sing.”

“Joged?”

“Tusing.”

“Wayang?”

I Mirah kenyem, “wayang, wayang?” Tabuhné cara nanjén bubuh anak gelem.

“Dija ada?”

“Dija sing ada.”

Mabriag kedék acepokan. Lengenné I Laba sigita. Mara makipekan sikunné mantep di tampul balé gedéné.

“Na to suba karmapala.”

“Nah I Mirah nawang karmapala. Ningehang déén sing nau. Beli sing demen kén karmapala.” I Laba ngusud-usud sikunné sambilanga kenyir banglé.

“Dadi orahang sing demen. Yén karmapalané ento gantina teka, sing ja mrérén matakon buin. Demen yadin tusing, jeg katomplok. Saja beli, yé sing ngugu suba ada buktinné.” Tujuhné ngawag matujuang umah dija kadén. Kenehné ngaé bantas I Laba apang nyak ngugu seken.

“Nyén sing ngugu, beneh ada karmapala dél, ada sedeng-sedeng, ada ané cicih?” Jénggotné butbuta aji kuku mapi-mapi alep.

“I Beli yén jelé nagih dél, yén melah?” Majumu kedék mabriag.

“Men kenapa dadi sing demen kén drama?” I Laba matakon ngwalinin.

“Béh yén tuturang dawa satuané. Kéweh ngaé drama apang luung beli.”

“Kénkén sé?”

“Upama ada ucapan kéné, ‘Adi Ayu men kénkén sawiréh beli demen tekén adi.’ Jeg cara ngabas aji blakas. Benehné munyiné éndépang apang tadah makisi-kisi, mara nyak ngisengin,” I Laba mrasa sindirina. Ia ngomong kéné sambilanga kenyir banglé.

“Tutugang Rah!”

“Pedasang ja yén beli ningehang munyin bikul magésgésan di batan baléné. Bandingang yén ningehang munyin gong joh mapo dingeh mapo tusing, pedas lén.”

“Kénkén lénné?”

“Kupingé tadah ngeseng, pliaté cara nyledét, kenehé sawat. Ané dorian pliaté bingar, kuping kebat, tangkahé ngejer mirib tomplok baan lu; lautang kopiné Beli!”

“Yén tusing kéto dong sing dadi ngaé drama?” Sambilanga nyiup kopi.

“Ah dadiné dong dadi. Kéwala tileh dogén buka kéto. Ngaé kenyem dogén sajatinné kéweh; kénkén Beli. Ada kenyem sambilang jejeh, kenyem sambilang sedih, ada kenyem pedih, liu soroh ento. Sénah kéwala ilid. Yén kuang melah baan, ngenahné cara patuh. Yén bes lebih baan, mabalik dadi matah.”

“Men kénkén carané?”

“Benehné kéné! Keneh ingetang yadin rasa, cakupang malu dadi abesik, anggon ngalih kenyemé ané lakar kabuatang, suba kéto mara nyumunin kenyem. Dadi, pagobaan di tengah malu pragatang, mara pesuang.”

“Béh, yén kéné unduké kuangan sai-sai I Mirah kenyem mapi-mapi demen kén beli lacur.” Nglaut ngésgés song cunguh.

Entéran ainé sanjané ento barak masawang kuning, mara kipek-kipek I Laba kanti ngenah baud, mirib lembu pangahenan mabungkus dluang mas. Sedek odalané di pura Munduk Danu ditu buin I Laba macepuk ngajak I Mirah. Suba makapuan anaké mamarek ditu. Gong ngredeg tangkahné I Laba masi ngredeg ngengkebang itungan ané sing dadi tawang nyén. Tongos purané luung ngungkulin danu. Di jaba linggah nyandang tongos anak mamarek duang tali lebih. Ada punyan baingin, kopi, juuk, bunga pacebuah-buah, ah cutetné tongosé ento asri tur ngisengin.

“Rah, tingalin ja kedis blibisé ento! Ulesné girang pesan ia ditu. Makeneh kayeh, nyilem, too too makeber jeg sing ada nglikadin. Kénkén ya naunné o Rah o? Yén beli numadi buin cepok dot dadi blibis, ngulahang nguda ngénkén sing ada nyampedin, sing ada nyalahang.”

“Apang cara Prabu Angling Darma?” I Mirah kenyem nutugang ngomong kéné, “Sri Bhagawan Kresna ngandika cara kéné kén Sang Partha: “Yén anaké nyampingang doté uli kenehné tur yén prasida ngrasaang lega ulihan kapatutané sajati, ento madan wicaksana; engsap Beli?”

“Sing ja engsap.”

“Men.”

“Beli masi patut. Rah, beli masi patut tur lega.”

“Tusing wicaksana.”

“Nguda kéto?”

“Dot dadi blibis.”

Sabarengan kedék. Aun-aunné nagih tuun. Angin pegunungané nyirsir. Pipinné I Mirah plalina kén bokné ané nguda lingker-lingker.

“Rah ingat ja. Kadong nyambat kapatutan. Beli sing demen pesan ningehang anak linyok, bobab, corah, nah ento suba sabangsan ento. Cara jani Rah, da uyut-uyut; timpal beliné ané gedé gedé liu ané buduh. Jeg pragat nagih ngepus pungsed gumi. Ngraos dogén dueg da kéné, da kéto, puputné raganné. Ento mara ya dusta. Kapo kapona, béh....”

Balang undisé menceg di palanné I Laba. Dakepa kén I Mirah suba kéto lebina, makeber nglantas ngejohang dogén, mirib tra demen ningehang anak ngomongang anak.

“Yéh jani sing kéné Beli. To suba anaké nyak ngamargiang jelék-jelékné, sedeng melaha jani beli nyalanang melah-melahné. Ngudiang beli lengeh nagih marengin. Nyanan kadong tomplok karmapala kal kénkénang.”

“Ah sing ja marengin. Bantas nuturang itungan anaké ané tawah-tawah. Tuah ja mercapada pang makejang ada. Bakat nagih patuhang keneh anaké cara polos i déwéké. Saja cara raos I Mirahé keneh anaké pada lén. Patuh kén anaké demen ningalin sesocan ada demen kén inten, berlian, jamrut. Yén beli, mirah ané kademenin. Sing salah-salah pang musti mirah daging.”

Ditu lantas I Mirah sing bisa ngomong. Awakné pajlejeh rasa entasin lipi lengis. Bungan juuké aas sing tawanga. Sanjané nagih ilang. Suba kéto teka tuminné.

“Adi ditu Mirah negak, bin sada maplengsagan. Genit kénkén kadén, sing nawang ada lateng. Suba sanja timpalé suba pada ka pura.” Nglaut ngutang adem gedénné amon apemé.

“Kanggoang déén Beli tumin tiangé sigug. Da bungan mawaré déén demenina duinné masi itungang.”

I Laba nyemak batu lantas nylampar blibisé sambilanga ngomong kéné, “Bubar ikanang pasamuan.”

Kedis blibisé paslambeh makeber duur danuné. Petengé ento I Laba cara anak sing nawang apa. Anaké pada matrisandya ia tulén ngintipin I Mirah. Nyananné kondén anaké ngorahang ksanta wyah wacika mamah ksanta wyah manasa dosah, suba rengas paliaté nyaluk udeng kanti makesiab kupingné celek dupa; dupan ancangané di samping. Saja tuah ja anak demen. Unduké ento idep dadi bongkol makejangé.

Dugas Galungané ténénan da ento I Laba sing nawang matan kobar, tungkul ngenemin I Mirahé Galungan kakanné, sing kayehan dua wai duang peteng kodag bana negak sambilanga: busan-busan ngomong, “béh asungkean sajaan.”

Nah gelising crita jani I Laba mara suud mandus teka uli luas, nylélég di tampul ampikné maukir. Di samping tampulé ukudan, ada singa ambara alulud, abra sajaan, jeg mirib nyaga apa kadén. Undagé liunné lelima, dawanné sawetara kutus dungkangan. Dangin tongosé totonan ada punyan buluan, di sampingné punyan léci tetelu, togog abangkiang kondén mapinda. Durin togogé ada paras bungkulan madugdug, lakar panyambung témbok pakarangané bucu kelod kangin. Umahé totonan sarwa mara, sarwa maukir pakrénéb jeg ngangobin. Témbok pakarangané masatua Rama kélangan Sita. I Mirah negak di undagé beténan sedek ningalin konyong Kintamaniné magedé lima bulan, putih, nyongkok betén punyan saboné ngiwasin lelawah. Dugas ento bulané gedé, tegehné abantang tumbak lebih-lebih abedik.

“Ger, Ger, Cager,” I Mirah ngaukin konyongné. Ikut I Cageré ngitir nyagjagin pamekelné.

“Ger, jagjagin ja pamekelé sing nau padidina! Minab majian konyongé kén I Laba.” Nyumunin I Laba ngentah manyingé cara kucit.

“Ger, apa kadén ngranaang sanggah kemulané maal bakat kalahin. Tuah ja pamekelé pangantenan, sing dadi belas.” Mapi nyelsel kenyemné ngencak limpa.

“Lamon kéto dong mai dini negak!”

I Laba menékang lulud.

“Batis tiangé semutan beli, mai dini sambilang mabalih bulan.”

“Semut apa, na to suba karmapala.” Ngomong mapikenoh nyeda. I Mirah kenyem. Sabarengan, nangin artiné pada lén.

“Mai dini baanga kéné!”

“Mai dini beli baanga bulan!” Kenyem nangtangin, sajaan lantas I Laba tuun negak di duur undag I Mirahé.

“Gég, yén beli upama maluan mati kénkén asanné.”

“Aruh da ja ngraos kéto beli. Mara kéto tiang inget tekén I Polok. Lemayur suba ia tis. Ané kalahina? Yén dadi apang tiang maluan ngalahin.

“Nah lamun kéto da suba. Yén ané gedegang kabaang mati kadong ja jani.”

Kteplak. I Laba namplak legu di lengenné. Ngomong magiet cara ané gedeganga nyekala di aapné.

“Dong nyén sé kamusuhin Beli Bagus Déwan titiang? Musti beli jenenga maluan ngaé musuh. Yén sing kéto sing ja saja déwéké musuhanga. Jelé yadin melali sekalané makejang uli déwéké déén tekanné. Bébék ajahin nglangi.” I Mirah ngaé apang tabuhné ento sing cara pitutur.

“Sing ja ada, beneh kéto upamanné. Nyilem di yéhé dakén.”

Anginé nyirsir nyumunin cara dingin. Pipinné I Laba sing plalina kén bokné ané bawak.

“Rah guminé nyén ngelah?”

“Apa beli?”

“Guminé nyén ngelah?”

“Tiang ngelah, beli nyuang bulané.”

Mara kéto I Laba kéné munyinné, “Bulané di undagé.”

I Mirah sing bisa ngomong. Lelawahé ngulungang sabo. Konyongé nyilapin batis pamekelné. Buin nyilapin. Buin nyilapin.

“Gég, né baanga kana.”

I Mirah nyuangin.

“Dija maan kana?”

I Mirah salukina gelang amon panyeluhané. Kalungné mirib tlusuk sampi jagirané ané rengas. Bungkung aukud. Dolar dadua.

“Dija maan kéné beli?”

“Nah ta suba. Dadi lengeh I Mirah, suba ya anaké nyak nganggo ané jelék-jelék, sedeng melaha jani déwéké ané melah-mélah.” I Laba makejengan batisné kepaka kén konyongé; macanda.

“Na to suba karmapala. Sing nyak ngorahin konyongé ngatoang.”

“Aduh, dong koja nyambat karmapala Mirah, Mirah! Sakéng sing nau, suba orahang sing demen, suud, nawang suud. Orahina ja satua.”

“Bah dija maan kakéné?”

“Ada koné orah-orahan satua, padingehang naké. Kacarita di Negara Kertha, nyeneng Anak Agung wicaksana tur pradnyan; bin polos sing kodag-kodag. Panjaké lega, guminé gemuh raharja, asing tandur sarwa nadi. Nah sedek dina anu, maan kéto anaké Rah!”

I Mirah nengil. Anginé nyirsir. I Mirah tileh kijap-kijap. I Laba nutugang kéné, “Yén uli dija tekan blabaré tani ujan tani angin, nagih nganyudang Anaké Agung. Sawiréh kéto ditu lantas Anaké Agung ngregep. Pastuna blabaré dadi pipis, nyat prajani. Béh pipisé déwa ratu, sing telah baan mlanjaang. Ada ngwadahin bodag ké, penarak ké, guci ké, gentong ah saluir wadahé makejang manggo. Orahang saling paliunin ngelah pipis panjaké. Sing ja cara dini guminé ngelah utang. Ané anuan, ngumik nyumbah-nyumbah ngamadakang sai blabar. Nah suba koné kéto, buin pidanné sajaan buin teka blabaré. Blabar agung, tegehné amon punyan léciné ento pastuna, sing nyidaang. Pastuna buin cepok, buin sing nyidaang. Mlaib Anaké Agung ka purian.” Sambilanga ngedeng pagelanganné I Mirah menékan.

“Satua apa kakéné.” I Mirah ngacigcig.

“Dingin dini.”

Petengé ento rasa guminé gemela. Sedihé dija kadén tra kena baan ngulapin. Ada jenenga buin abulan nanggu roras dinanné, ih telulas dinanné, tangkahné I Mirah rasa belah kasibak dapak mara ningeh orta nelahang pipis di tongosé magaé akudang atus tali kadén. Sing suud-suud anaké ngomongang I Laba.

Ditu mara I Mirah nawang artin omongé ‘beli masi patut tur lega, dusta ngauk dusta, sing demen kén karmapala.’ Danu blibis, emas, ané sarwa manis, jani cara nyali.

Sapeteng-peteng I Mirah bengong ningalin bulan. Yén suba med nuléngék tur tangkahné mrasa seksek, mlaib ka pasaréané lantas ngakebin galeng. Mara kéto legané dija kadén teka kena baan ngulapin.

Méménné ngalahin dugas ia mara lekad solas dina.

 


No comments