Dedari

Olih: Déwa Ayu Carma Citrawati

Gagambaran Olih Manik Sudra
Petengé sayan ngaénang paningalan tiangé ngaap, mirib suba kenyel pesan kijap-kijap uli semengan majujuk ngajahin murid ané maéndahan polahné sanget ngaé tiang pengeng. Batis tiangé masi mrasa pesan sakit krana jagjag-jigjig lepug ngrunguang tamu kunjungan sekolah uli Kalimantan. Enu marawat demen atin tamuné ka sekolah tiangé nepukin asri tur kedas pesan sekolah ané suba sambata sekolah adiwiyata.
“Putu..madaar malu suba peteng.”
Ilang rerambangan tiangé ningehang mémén tiangé kauk-kauk uli di sisi. Batisé won sajan lakar matindakan nyagjagin tongos nasiné ané sahasa satus kilo johné. Seduké masi kondén seken seduk, enu liu ané sanget kenehang tiang, enu liu ané ngranaang basang tiangé madukan, utamané indik raos anaké nuturang tiang.
“Nah..mé..né jani tiang lakar ka paon.”
Tindakan batisé patuh cara keneh tiangé enduk sajan. Tusing mabayu. Asléséran tepukin tiang bapan tiangé negak di kursiné sambilanga iteh paningalané di laptopé. Munyin kéyboard-né mapalu ajak munyin TV ané jani sedeng ada film demenan adin tiangé. Sinétron ané misi anak-anak enu masuk sakéwala tingkahné suba cara préman. Sinétron idola anak ABG cara adin tiangé. Kanti das-dasan ngetél paosné mabalih nepukin pemain filmé ané bagus-bagus. Tusing ada ané rungu tiang mentas, cara keberan angin ané tusing ja lakar ngranaang ujan.
“Mé..ba madaar?” Mara macelep ka paon, tepukin tiangé mémén tiangé mabaju ketat majujuk di arep komporé.
“Suba..suba.. makejang suba madaar. Kénkén adi enduk kéto munyiné. Gelem tu?”
“Sing.. sing gelem mé, bes kenyel mirib di sekolah bek pesan ada gaé.”
Suba ngekoh tiang nyautin, suba med ngorahang ané sebenehné. Mirib mémén tiangé suba nawang, tuah pang kuala matakon dogén. Paningalané iteh ngoréng jaja tusing ja ngelah keneh makipekan nolih tiang. Iteh ngoréng jaja. Jaja ané lakar serahanga di warung bin mani. Jaja ané ngaé tiang nyidaang dadi sarjana. Jaja ané nyidaang nulungin bapan tiangé ané dadi kepala sekolah SD nekaang pipis lebih. Yéning tiang toliha masi tiang tusing demen. Nepukin muané ané masebeng satia ento ngaé tangkah tiangé maluntaban. Masebeng cara anak paling tuyuha, paling kenyela kewala disisi maliang-liang ajak anak lénan.
“Tu.. kénkén suba maan matemu ajak panakné Mén sukerti?”
“Suba.”
Mara mémén tiangé matakon kéto, buin tiang inget ajak anak luh ané madan Sukérti. Anaké luh ené ané sanget ngaé keneh tiangé sebet. Kénkénang tusing sebet, mara matemu suba nakonang sabatek indik kulawargan tiangé. Kanti duman warisan tiang ajak adin tiangé suba takonanga. Mirib suba seken pesan tiang lakar nyak majangkepan ngajak déwékné. Tiang tusing nawang apa ané suba raosanga mémén tiangé ajak Sukérti, kanti aéng patakonné. Mula saja mémén tiangé ajak Mén Sukerti matimpal luung, ulian Mén Sukerti malangganan jaja ajak mémén tiangé. Kéwala tiang tusing demen ajak pajalan mémén tiangé ngalihang tiang tunangan. Mén Sukérti mula saja sugih, ngelah usaha peternakan siap mailehan kéto masi Sukérti mula jegég, dueg, buin misi suba PNS. Ditu lantas mémén tiangé ngelah keneh nganggon Sukérti mantu.
Kéweh mula ngisinin keneh mémén tiangé. Sing. Bapan tiangé masi. Apang panakné ené. Ngudiang sing panakné ento. Kuang kéné kuang kéto. Tamatan dini, tamatan ditu. Da ajak ené, krana tuah tamatan D3. Apang ajak ento ané sarjana!  Kéweh pesan lakar ngisinin kenehné. Ada rasa jejeh di keneh tiangé paek ajak anak luh, nyeh disubané paek lakar tombahanga. Cara dugas paak ajak Luh Sari, timpal SMA tiangé ané mula kenehang tiang uli makelo. Mara dingeha tiang paak ajak Luh Sari, mémén tiangé cara karauhan jerit-jerit tusing ngemaang tiang maekin Luh Sari. Buin misi kanti gelem masuk rumah sakit krana tiang lakar ngaba calon mantu ané kéto. Tusing ja ada lén ulian Luh Sari tamatan SMA tur tuah magaé dadi pegawé supermarket.
“Kénkén Tu? Cocok asané? Sukerti anak patuh masi cara Putu, dueg bin misi tusing taén ngelah tunangan. Anak polos pesan. Méméné masi suba nawang, jani ngalih cocok Putuné dogén, da misi matunangan, ngantén dogén lantasang.” Munyin mémén tiangé ané sujatiné banban, macelep ka keneh tiangé kenyat cara munyin klonténgan sinduké mapalu ajak pengorengané ngaé keneh tiangé saka bedik puun.
“Sing tawang ndén mé..”
“Sing tawang kénkén, suba ngawayahang dogén umuré Tu.. Énggalin ngantén. To tolih timpal-timpal Putuné suba makejang nyangkol pianak. Putu kalingké panak, tunangan kondén ngelah. Da sangetanga gaéné di sekolah. Mani pang sing énggalan liwat umuré ngantén.”
“Mé.. da ja ento dogén raosanga. Kadén mémé tiang tusing med ningehang raos ané buka kéné. Mémé tusing pesan ngenehang kénkén tiang, kénkén inguh keneh tiangé kénéang mémé. Nah.. nah.. mani dedari lakar abaang mai. Pang mémé siep!”
Méméné…encén pipisé? Suba ada?” kondén suud tiang ngraos, bapan tiangé teka nakonang pipis.
“Nu kuangan bin bedik… Mani baanga nyen…”
“Bah.. kénkén né.. suba kanti tanggal moné kondén ada pisné! Lek atin cangé ajak timpalé. Mani seken nah.. da misi kéné kéto…”
Suba sesai kéné, mauyutan ulian utang. Utang matumpuk-tumpuk tusing kena baan ngorahang liuné. Dini ditu nyilih, makejang pisagané gébég silihina. Né suba ané pragat dadi  iyeg. Tiang suba med nepukin, kénkén baan ngorahin apang i bapa suud matajén, mémén tiangé apa suud masi milu-milu masang nomer togél. Sing ada ngugu.
“Da bapa dogén wélanga. To.. méméné masi orahin suud baanga masang nomer, ngaku siyu masang, suba tawang bogbogné. Bisa kanti satu juta masang!”
“Bapané jering suba kumisné lamun suba gantina mayah utang, tegarang dugas matajén, maceki, aéng iying limané masilih-silihan anggon matoh. Yén mémé tuah matoh siyu pyah… sing makada bungut paonné kebés!”
Maka dadua tusing taén ngaku pelih. Ané ada tuah saling pelihang. Mirib tusing pesan pedalema ragané ngalih gaé puntag-pantig tusing ada asil. Umah nu maragrugan, makejang tuduh tusing nyidaang menahin. Lamun orahin pasautné kéto-kéto dogén, tusing dadi pelihang. Pisagané makejang suba nawang kénkén kulawargan tiangé, mula saja liu ngelah tetamian anak lingsir, kéwala jani suba telah madep ulian mémén bapan tiangé padidi.
Ilang suba kitan tiangé madaar. Tusing nyidaang tiang ngelekang nasi. Tusing nyidaang tiang ngrasaang dedaaran ané mara daar tiang asopan ento jaan, apa pakeh, apa lalah. Makejang patuh. Tusing mrasa apa. Ngénggalang tiang pesu, kalahin tiang mémé bapan tiangé ané enu majugjag. Pamuputné suba sasai tawang, paling i mémé jagura utawi i bapa sabata aji sinduk, gelas piring, ngambul, magedi terus buin mulih lamun suba maan nyilih pipis di sisi. Amontoan dogén satuané. Kadirasa yén ada anak nepukin tiang mlaib buka kéné kadéna tusing rungu tekén rerama, kadéna tusing sayang. Ahhh.. depang suba! Tiang suba med. Lek lan jengah madukan dadi besik, tusing nyidaang baan ngraosang gedeg basang tiangé sesai ngoyong jumah.
Ngénggalang tiang majalan nyuksuk peteng ané sayan dedet. Pajalané ngangsur ulian ngahngah tangkah tiangé nyalanin idup buka kéné. Uli dija kadén teka gedeg basangé yén inget-ingetang parisolah reraman tiangé ané suba sanget ngaénang tiang lek. Pakrimik anaké disisi suba tusing nyidaang ningehang aji kuping. Saja mula tiang tusing bisa ngorahin rerama, mula tiang ané pelih. Tindakan batis tiangé nyandang gugu jani. Kija ja lakar abana ajak kenehé lakar tuut. Yén beneh buka ané rasaang tiang, keneh tiangé ngaba déwék tiangé ngajanganginang, sunaran keneh tiangé ditu, keneh tiangé ngajakin kemu. Yadiastun sayan joh sayan bet, tusing pesan tiang ngrasa nyeh, sumingkin gedé bayuné, buka daut ada anak ngaukin tiang gesah majalan nyuksuk tegal nyeburin pangkung.
Uli joh suba tepukin tiang ada sunaran endih mawarna-warni. Barak, kuning, gadang, pelung, maaduk-adukan ngaé ulap paningalan tiangé. Mara akijapan asané tiang di sisin pangkungé makecos nuutin sunaran endihé ento sagét suba dini. Dini dija kadén ené. Suba dengéngang paningalané, sakéwala endihé ento sanget pesan ngaé ulap, tusing pesan marawat dija. Suba sayan paek sayan tepuk apa sujatiné sunarané ento. Buka kebo mabalih gong. Angob. Endihé ento makelo-kelo ngedén-ngedénang, dadi anak luh. Anaké luh-luh ento ngigel saling éngkogin. Kedék pakenyung magending girang. Kéberané sayan ngendukang, tepukin tiang batisné ané glayut-glayut keberang angin suba ngenteg tanah. Paliat tiangé paling, tusing pesan marawat tiang dija. Ené tusing ja pangkung ané biasané entasin tiang. Ada telaga ané yéhné ngricik ento buka suling ngiringang anaké luh-luh ento mangigel mangényorin. Satondén tawanga lantas tiang mlaib mengkeb di bet-beté. Tepukin tiang saka abesik kayeh saling usuhin, ngaé tiang gelek-gelek. Awakné putih gading cara kulit artis-artis di tvné. Bokné lantang demdem samah, selem maempogan. Tusing ada anak luh jegég-jegég kéto di désan tiangé.  Dayu di gria danginé kalah.
Ené suba madan dedari. Mirib mula saja dedariné demen kayeh peteng-peteng kéné. Cara di satua-satua anaké tua pidan. Orahanga yén nyidaang maling antengné ané makenyah ento sinah tiang lakar dadi kurenané. Sing… sing.. yén sing nyak dadi kurenan lakar nagih pipis ajak mas-masan. Adéng-adéng pesan tiang maekin tongos dedariné ento manjus tur lakar nyemak anteng ané mawarna barak krana paling paeka. Suba bakat ané barak buin tiang dot ngelah ané kuning ajak ané gadang krana warnané luung sajan. Suba pucelang tiang antengé ento mara lakar majalan buin dot tiang nyemak anteng ané mawarna tangi krana ané ngelahang paling jegéga. Adaahh.. makejang lakar jemak, makejang lakar anggon kurenan!
“Yaiihh.. mbok.. mbokk.. adi ajak makejang, ené ada jlema clapat-clapat dini. Mamaling mbok… maii paekin!.” Makesyab tiang ningehang ada anak makerik di samping kuping tiangé. Disubané bakat makejang antengné tiang ketara. Kondén maan galah kar malaib sagét makejang dedariné ento maekin tiang.
“Bli.. bli bagus.. ngudiang bli nyemak gaé maling. Mai aba anteng tiangé ajak adin-adin tiangé, apa ané tagih bli lakar baang tiang!” Anak luh ané majujuk paling malu maekin tiang. Batis tiangé lemet mapligsagan, anteng ané mapucel-pucelan di liman tiangé tekekang tiang ngisiang. Nyak suba cara ané kenehang tiang mara, makejang ané tagih tiang baanga.”
“Tiang ten nyak ngemaang antengé niki, yén jeroné ten nyak dadi kurenan tiangé!”
“Dadi kurenan bliné? Nggih.. demen pesan keneh tiangé ajak adin-adin tiangé. Makelo suba ngantosang anak muani buka bli, ané nyak lakar nganggon tiang ajak pitu kurenan. Tiang ajak pitu bungan keneh bliné.”
“Sa..saja..?” kamemegan tiang matakon, enu tusing percaya nyidaang ngelah kurenan  jegeg buin sada pepitu liuné. Tusing misi nglemesin kéné kéto, tusing misi ngabaang bunga, tusing misi PDKT cara janiné langsung nyak ajak ngantén.
“Nggih jakti ngudiang tiang nguluk-nguluk, tiang ajak makejang tuah ngantosang bli manten driki!”
“Saja kéto?” masriyak galang karasa keneh tiangé ningehang anak luh jegég-jegég buka kéné nyak ajak tiang ngantén.
“Kéwala kéweh pesan lakar ngisinin keneh reraman tiangé. Luh ajak makejang mula jegég kéwala tusing ja ento dogén. Lamun dini sakondén ngantén apang tawang malu luh uli dija, magaé dija, tamatan apa tur kulawargan luhé dija?
“Péh.. liu pesan petakon bliné. Tiang ajak pitu uli dija tusing ja sanget penting bli. Di gumin tiangé anak makejang nongos di tongosé ané tis. Tusing ja pesan bli taén ngasanin inguh. Tiang tamatan paling tegeh ditu. Yén dini méh suba proféssor adané. Gegaén tiangé masi suba setingkat ajak dosén. Kénkén kondén masi bli kal nyak nyuang tiang ajak pepitu?”
“Yén bli saja nyak ngantén tusing ja bli dogén ané tis, reraman bliné masi lakar ngasanin. Apa tagiha ajak reraman bliné lakar isinin tiang. Da bli sangsaya, tiang anak sugih di gumin tiangé. Tusing ada ané nyidaang ngalahang liun kasugihan reraman tiangé.”
“Yén.. yén.. yén kéto nyak.. nyak.. bli nyak.. mai jalan mulih bliné. Mémé bapan bliné apang suud nguyutang utang. Apang toliha jani bli nyidaang ngalih calon kurenan cara kenehné. Pepitu bin misi.” Gisiang tiang liman anaké luh ento, anget, anget pesan. Bayun tiangé suba runtag. Suba dot pesan tiang nyangkol anaké luh ané kenyemné manis, kulitné putih mulus ené mulih.
“Ngudiang bli ngajak tiang mulih bliné? Keneh bliné kadén lakar magedi uli jumah. Mai bli… ka gumin tiangé. Tusing ja cara dini kéwehné bli lakar nyalanin idup. Di gumin tiangé, anak buka bli tusing ja nandang kéweh. Anak luh-luh ané lakar magaé, bli di jumah dogén negak, ngoyong, malali sakita-kitan bliné. Anak Luh-luh ané lakar ngaé bli bagia, ngalih pangupa jiwa, ngurus bli uli duur kanti ka batis. Sing ja kanti bli makaukan tiang ajak pitu lakar ngayahin Bli.”
Makelo tiang mablengek ningehang raosné buka kéto. Luung sajan mirib nongos di guminé ento, kéwala pedalem reraman tiangé lakar paling ngalihin tiang. Ah… kéwala basang tiangé suba kadung gedeg, suba tusing pesan nyidaang tiang  idup ajak anak di jumah tiangé. Apang kéné, apang kéto. Tusing pesan nyidaang nguleh-ngulehang  basang buin. Ngadénan tiang nongos ajak anak luh ané jegég-jegég ené.
Angin ané baret ngeberang awak tiangé, ajak kurenan-kurenan tiangé. Anget kagelut kaplekor awak tiangé kanti tusing pesan ngrasayang dingin. Makipekan tiang ka betén, tepuk désan tiangé sayan ngejohang ,punyan kayu sayan nyenikang, lampu ané ngendih di désan tiangé sayan joh sayan cara bintang, kelap-kelap ngendih masunar. Gedé bayun tiang, suba dot énggal-énggal neked, idup di gumi anyar ajak kurenan anyar.
Mé.. pa.. da paling ngalihin tiang. Tiang suba di jalan makeber ka gumin kurenan tiangé. Tiang suba sanggup lakar nyentana dini, mantun méméné nyak cara keneh méméné. Dedari jegég, sugih, dueg tur polos mabudi. Mani lamun ada galah, tiang lakar mulih. Suud miyegan, Pipis ajak mas-masan masi suba baanga, anggon dogén. Suud ngaé utang! (Pianak méméné Putu Suta).


Carma CitrawatiDéwa Ayu Carma Citrawati embas ring Getakan, Banjarangkan, Klungkung, 24 Fébruari 1990. Sané mangkin dados guru ring SMPN 3 Dénpasar. Cakepan sané sampun kamedalang “Smara Réka” (2014) lan “Kutang Sayang Gemel Madui” (2016). Polih Hadiah Sastera Rancagé warsa 2017.

No comments