Paksi Putih

Olih: M. Fudoli Zaini

Gagambaran Manik Sudra

Usan wiridan, risampuné salat subuh, dané mapamit ring sang nuénang umahé. Sedéréng nglanturang pamarga sané sampun tigang tindakan, dané nyadengang cokorné. Sané ngawinang dané kanikain nyemeng. Dané ten purun ten nagingin pinunasé punika. Usan nyemeng malih dané mapamit tumuli nyalamin sang nuénang umah miwah pianakné sané dibi ring genahé puniki menikah. Sadurung mamargi sami anaké sané wénten ring langgaré magilihan nyalamin dané.

Sarwi ngucapang assalam mualaikum dané matilar sakéng derika. Alhamdulillah, dané mabaos ring manah, makejang suba peragat. Santriné suba menikah dibi. Perayaané kalaksanayang dibi petengé. Dané makenyem Riantukan sida ngrauhin undangan. Undangan sakéng reraman santrin duénné. Undangan sané karauhang antuk ngidih olas sumangdéna dané rauh ja. Ten purun dané piwal ring pinunas reraman santrinné punika.

Pamarginné sampun nglintangin natar langgaré. Anaké sané ngatehang nyarengin kantos ring sisin marginé. Rahinané dibi, duk meriki, dané kapag-pagin antuk dokar. Dané ten nulakang anaké sané mapagin. Sakéwanten, rahinané mangkin, dané dot pisan mamargi. Ten kayun dané atehanga antuk dokar.

Jagaté sampun galang. Matanainé sampun kanten ngentér ring ambarané badangin. Anginé aris ngusirsir. Paksiné nguci ring carang tetaruané. Saling tembungin. Saling candetin. Alhamdulillah, dané nganika ring manah, puji syukur titiang ring Gusti Allah, sané ngardinin jagaté antuk rasa tresna asih kalintang asih. I Ratu sané ngardinin: suriané sané sampun endag tur ngentérang sunar. I Ratu sané ngardinin anginé sané ngusirsir, taler sasab lan damuhé miwah paksiné, sapunika taler sarwa praniné lianan.

Dané mamargi nganginang. Pamarginé éncol. Yusané sané sampun nem dasa warsa lintang nénten ngirangin gangsar tindakan cokorné. Sampun biasa nyabran rahina dané mamargi doh. Alhamdulillah, dané nguncar zikir tur kalanturang tan pararian. Lambénné kemik-kemik, sakéwanten ring manahné suaran zikir sambung-sinambung tan papegatan. Zikir gumanti uncaranga sarahina, tur ngutsahayang mangda tetep tur santep prasida sapunika. Riantukan, napkala nguncarang zikir, dané marasa matunggalan sareng tanahé, sareng anginé, sareng suriané, sareng akasané, sareng sakancan padangé, sareng dauné sinamian, sareng soroh sané wenten ring jagaté miwah sareng sang ngardi jagaté puniki. Sangkaning punika dané ngrasaang uripné sayan urip; sapunika taler ketugan pupusahané, pranané miwah papinceran rah duenné, sayan urip rasaanga.

* * *

Sampun doh dané mamargi. Tur sampun rauh ring marginé ageng. Rauh ring tanggunné, dané malékok ngalerang. Ring ajengné, ring kenébot marginé, pasar Saronggi kanten nyeleg. Santukan suryané sampun tegeh pakantenané, jagaté kanten galang malilang. Punika awanan, sakancan sané wénten ring pasar Saronggi sami cingakina. Ring pasaré punika dané masesanjan ajebos. Usan numbas pisang aijas, dané ngalanturang pamargi. Yén petékin, sapunika lambén duénné ngumik, buin dasa kilo majalan mara teked jumah.

Matilar sakéng pasar Saronggi, dané sayan gangsar mamargi. Marginé sané piriga nyrosodang. Ring sampuné sué mamargi, dané nyadengang cokorné. Sané wénten ring kiwa miwah tengen ragané alas ngrembun. Dané makenyung sarwi ngémpok pisang sané tumbasa inuni. Wawu jagi melut, wénten bojog nganampekin ragané sakéng sisin marginé. Dané ngentungin ibojog pisang sané sampun peluta, ibojog tan dumade nakep.

“Maimun, suba makelo iang sing teka mai, aa?”

Usan mabaos sapunika dané malih makenyem. Riantukan éling, yén napi manawi ngawinang, nyabran kacunduk dané ngadanin Maimun bojog ring alasé punika. Ah, mirib idéwék ngadanin kaketo ibojog, dané mabaos ring manah, mituutin timpal-timpalé di Arab. Raris marawat ring panyingakané indik makudang-kudang warsa sané lintang. Duk dané malajah ngaji ring Masjidil Haram. Duk kantun anom, duk nedeng senenga ngecapin pait-manis sakancan paplajahan miwah pangweruhan.

“Jani, sing buin nyidaang ngipeng buka kéto. Jani Répoté tan kadi ngajahin santriné makejang.” Ten marasa dane ngamedalang baos.

Wénten bojog malih nekain ragané. Malih dané ngentungin pisang.

Ten marasa, malih dané ngamedalang baos, “Iang mara pesan teka, Maimun. Teka uli tongos santrin iangé menikah. Idiholasina gati apang nekain ja.”

I bojog ten ngrunguang baos danéné. Duaning ipun itep melut biu sané sampun jangkuara raris nyamblong tur makpak.

“Wé, suba idéwa nyambat bismillah satondén neda biuné ento Maimun?” Dané matakén sinambi mekenyung.

I bojog mendep. Itep ipun makpak biu.

Malih dané mabaos kapining I Bojog.

“Kadén Gusti Allah ané mapica kamelahan di guminé, kéto masi ané ngawinang jaan biu ané teda idéwa totonan?”

Malih wénten bojog, sareng kalih, ngojog ragan danéné sarwi matakén dané ngentungin pisang kalih bulih.

“Hm, idéwa ajak dua tondén nyemeng mirib? Wé, kija pianak idéwané ané baud. Kija ia Maimun?”

Wénten bojog malih, sareng kalih, ngojog ragan danéné sakéng marginé derikaan. Ring pungkurné ngintil saréng kalih bojog cerik.

“Wé melahang té megat rurung, awas ada sepeda utawi dokar ngliwat.”

Ka sisin marginé punika entunganga pisang malih tigang bulih. Bojogé sané sareng patpat punika sami malaib nyujur genah pisangé ulung.

“Ané ajaka dadua totonan, pianak idéwané apa cucun idéwané?”

Patakén danéné punika ten kasaurin antuk bojogé sami.

“Oo aa,” dané ngrenggeng, “cucun tiangé jani suba kelih. Tur suba malajah ngaji di pasantrén Guluk-Guluk.”

Bojogé sayan ngakéhang ngojog anggané. Pisangé entunganga kantos telas. Sarwi makenyem, gagéson dané mamargi. Dané mirig kreteg mangkin. Lintang sakéng kretegé sadoh-doh dané macingakan kanten genah makarya tasik. Genah makarya tasik kantun madaging toya, durung tuh. Yén sampun tuh sami kanten putih. Tasiké raris kadug-dugang kadi bukit alit, antuk sang nuénang raris baktana ka pabrik. Derika mabersihang sadéréng madol.

Sayan gagéson pamarginné. Sarungné sané putih makotak-kotak selem, kwacané sané putih miwah sentengé sané masangsotang ring baunné, pakebirbir tempuh angin ngusirsir. Kadi paksi putih makebur gelis pisan dané mamargi ring marginé dangsah punika. Suriané sayan negehang. Dané sayan ngégasang tindakan cokorné. Margi sané piriga sepi jampi. Ring sampuné sué mamargi, tepi siring kotané, ngilis kanten ring ajengné.

Napkala cokorné wawu ngentegin margi panepi siring kotané, nadaksara dokar makeblés sakéng kalér. Dokar becik palaibang jaran sané nongklang plaibné. Supir dokaré gumanti nyelap manggayang kawéntenan dokaré sapunika. Sarwi ngetakang tali, paninggalané ten usan-usan nyaréré anak sané masadah ring durin ipuné.

Nadaksara anaké punika bangras nengkik. Tabuhné nyihnayang bendu tan kadi.

“Merérén kusir! Marérén! Marérén!”

Diastun nadaksara kanikain, kusiré sébet ngedeng tali. Tur jarané ngrarianang palaib.

“Kusir, nyén anaké totonan?” Anaké matakén. Tabuh pitakéné kantun ngantenang bendu tan kadi.

“Ten uning titiang gusti,” kusiré nyautin antuk pasaut banban.

“Bangsat, tendas keléng jelemané totonan! Sing ngagah sandal dugasé cang liwat di arepné. Sing nyak marérén tur sing nyak nguntul!”

Anaké punika tedun sakéng dokaré. Sakéng panganggenné kanten, anaké punika anak ménak sugih tur dados prakanggé.

“Kaukin jelemané totonan. Orahin mai. Enggalin!” Anaké punika nitah kusiré sarwi tujuh tengené nuding.

Kusiré macebur sakéng dokaré raris mageluran.

“Pak Haji! Pak Haji!”

Dané ngrarianang pamargi.

“Gelisin meriki! Gustin titiangé jagi mabaos!”

Dané mamargi ka genah supiré mageluran. Raris ka genah anaké punika.

“Napi jagi baosang ring titiang,” alon dané ngamedalang baos.

“Sing notin cang liwat diarep matan cainé?!” Anaké punika bangras nganika.

“Titiang uning.”

“Ngudiang cai sing ngagah sandal. Buina sing ngeedang awak. Tendas Keléng cai!”

“Ampura. Napi mawinan titiang mangda sapunika majeng ring jeroné?”

“Mapeta buin! Lénan tekén ento mustinné cai marérén di sisin rurungé sarwi nguntulang tendas. Sing tawang cang, haa?”

“Hm. Titiang ten uning.”

“Bangsa! Bebedag! Kusir, jemak pecut jarané, aba mai!”

Ring sampune ngambil pecut, anaké punika nyebérin anggané tan pararian. Bongkol pecuté anggéna nglempang duurné. Dané nyréndéng raris runtuh. Lambénné ngamedalang rah akidik. Dané nyingakin, usan ngademiang cangkem anaké punika munggah ka dokaré tur nitah kusiré.

“Jalanang dokaré!”

Sarwi matangi, dané mabaos

“Duh Gusti Allah. Dados kantun wénten jatma adigang adigung adiguna tur sombong tan kadi. Samaliha, marasa déwék tegehan ring anak siosan”.

Sinambi nindakang cokor ngojog kota, malih dané mabaos, “Parilaksana anaké wawu, manawi antuk néntén uning ring kasujatian dados jatma ring jagaté.”

Rauh ring kota, dané malékok, gagéson nyujur panepi kauh kotané. Irika jeronné nyeleg. Jero dampingin langgar miwah pasantrén.

Rauh ring jeronné, usan maraup dané mamargi ka pasantrén. Sonder majadengan malih, dané ngajahin santriné sané sampun pada malinggih. Antuk senengné ngajahin, dané lali ring anaké sané mecut anggané.

* * *

Sakéwanten, malih tigang rahiné, dané tengkejut nyingakin dokar macelep ka pasantrén. Sané numpangin sareng tiga. Kusiré, anaké punika, anak lanang sané nénten uningina. Makatiga sinarengan nyakupang lima ring tangkahné raris tuun sakéng dokaré sinambi ngeedang awak.

“Ampurayang pisan Pak Kiai,” Kusiré matur sarwi nyakupang lima di tangkahné.

“Mangkin dumun, bapak nunas ampura ring tiang, antuk napi?” Dané nyaurin antuk partaken.

“Puniki, Radén Panji Braja sakéng tigang rahina nénten mresidayang mabaos. Cangkemné caket.”

“Dados sapunika? Napi ngawinang?

“Eee, sapuniki, sané ngranayang sesampuné mecut anggan Pak Kiai ida meneng. Ten prasida ngamedalang baos.”

“Inggih, Pak Kiai, titiang, miwah kulawargan titiangé, nunas ampura ring pak Kikai,” anak lanang sané nenten uningina matur, nyelag baos sané jagi medalanga.

“Nenten sapunapi titiang sampun ngengsapang indiké punika. Titiang ngampurayang ida. Sané mangkin iringang ida ke langgar.”

Rauh ring langgar, Radén Panji Braja ngelut dané, toya panoné ngrébés. Ring kusiré dané nganikain ngambil toya sembahyang raris salat sunat kalih rakaat. Usan salat dané ngusap duurné Radén Panji Braja pang tiga. Nadaksara Radén Panji Braja ngenggangang cangkemné tumuli matur.

“Nunas ampura titiang Pak Kiai. Nunas ampura pang banget.”

“Sampunang bangetanga. Sané sampun lintang banggayang lintang. Titiang ngampurayang Radén. Sakéng mangkin sampunang lali nunas ampura ring Gusti Allah”.

“Ageng pisan iwang titiangé ring Pak Kiai,” Radén Panji Braja mabaos sarwi nangis, tur ngambil tangan danéné. Dané ngelidang tangané raris ngusap-usap baunné Radén Panji Braja sinambi ngamedalang baos.

“Sané mangkin rarisang mantuk. Radén sampun nénten kenapi-kenapi malih.

“Inggih. Wantah kangkat, icén titiang sareng ngaji iriki,” Radén Panji Braja matur sesampuné ngadeg.

“Genahé deriki nampi sira ja tur malih pidan ja.”

“Titiang nyesel pisan ring parisolah titiangé sané kaon punika. Yukti, titiang ten uning, sané sungkanin titiang Pak Kiai.”

“Iraga sami, naen kémanten ten uning.”

“Sadurung meriki, titiang setata sombong.”

“Iraga sami kaulan Gusti Allah.”

“Kayun Ida ngampurayang titiang?”

“Ida Sang Maha Pangampura.”

* * *

Rahinané punika Radén Panji Braja mantuk. Kayuné liang bagia. Ngawit rahinané punika, nyabran sore, Radén Panji Braja sareng salat. Dané liang bagia taler, riantukan polih santri malih.

  

Terjemahan sakéng cerpén mamurda Burung Putih antuk IDK Raka Kusuma. Kaketus sakéng kumpulan cerpén Rindu Ladang Padang Ilalang. Penerbit Yayasan Bentang Budaya. Cetakan pertama, Juli 2002.

No comments