I Nyoman Manda; Makekawian Kantos Lingsir

I Nyoman Manda

Sukra Paing, 23 Novémber 2018, titiang sareng pangawi saking Bangli I Komang Alit Juliartha, miwah pangawi Klungkung Madé Suar-Timuhun lunga ka Gianyar matemu sareng I Nyoman Manda. Titiang sampun majanji saking tigang rahina sadurungnyane sareng Alit lan iraga katemu ring arep Hardys Gianyar. Saking irika sinarengan jagi mamargi nyujur jeronné Nyoman Manda. Nyoman Manda wantah pangawi sastra Bali modérn (SBM) sané embas ring Banjar Pasdalem, Gianyar, 14 April 1938. Dané sampun ngamedalang akéh kakawian marupa satua cutet, puisi, wiadin drama Bali modérn. Taler makarya majalah Satua miwah Canang Sari.
Titiang neked ring Gianyar kirang langkung jam 11.15 Wita, lan nyantos ring arep Hardys Gianyaré. Risampuné sareng tiga rauh, raris nuju ka jeronnyané I Nyoman Manda sané magenah ring Jalan Majapahit, Gang Gunung Agung, Gianyar. Nanging rikala punika Nyoman Manda kanikaang kantun nguopin ring genah ponakannyané duaning ponakannyané ngalahin lan nikaanga mawali ka jeronné soré.
Sambilan nyantosang galahé punika titiang sareng tiga raris ka Klungkung kacunduk sareng pangawi Ketut Aryawan Kenceng. Irika mligbagang indik makekawian. Sawatara jam 2, saking klungkung malih mawali ka Gianyar. Nanging Nyoman Manda durung taler wénten ring jeroné lan okannyané nganikaang jam tengah pitu wau dané mulihné. Raris titiang sareng tiga malali ka Pasar Sénggol Gianyar, lan minab sangkaning jodo pacang kacunduk, rikala pesu saking Pasar Sénggol tiang manggihin Nyoman Manda malinggih ring trotoar marginé sareng panyamaannyané.
Irika raris titiang sareng tiga polih mabligbagan indik sastra Bali modérn. Pabligbagan punika dagingnyané wantah indik kakawiannyané, uratian kramané ring SBM kantos ngenénin indik majalah Satua miwah Canangsari. Niki wantah daging pabligbagané punika sané kasusun ulang duaning daging pabigbagané daweg nika nénten malelintihan.

Tahun niki makarya buku napi Pak?
Sing ada nulis Pak. Suba atiban sing nulis, sing ada ajak.

Ten wénten rencana nerbitang buku malih?
Mulai bulan Januari 2019, buku-buku Pak ané terkenal awal to cara Masan Cengkehé Nedeng Mabunga, ne ker terbitang Pak ulang ker jangin nomor pranata, to drama ipidan, jani dija ada kegiatan kéto, drama keliling Bali pentas. Jani to ker terbitang ada nak nakonang.

Kantos mangkin sampun kudang buku katerbitang Pak?
Ada suba 90 buku terbit uli drama, novel, puisi.

Kakawian sané kapertama kasurat napi Pak?
Magenep jemak, cerpén, puisi. Puisin Pak kan ané tebel to, 3000 ribu halaman. Atiban to bisa terus nulis puisi, puisi to cara raga buduh nerbitang didian, puisi kan sig ada nak meli. Novél mara ada nak meli, to buin mahasiswa dogén anggona skripsi. Sangkal skripsi bek di umah Pak-é. Nah kudiang men nak raga demen.

Rata-rata atiban akuda nerbitang buku Pak? Daweg niki naanin nerbitang kantos nem.
Ae, bisa nem nerbitang pak. Ada ané anéh buin, yén sing pelih Gending Pengalu nu di komputeré. Pak ubera ken mahasiswané, nanging novél Pak ané suba terbit makejang suba ada nganggon (skripsi). Ker ngalih S2 koné. Krana ondén maan manggon to baang Pak. Yén suba sing banga nganggon. Novél Jaya Prana anak uling Jakarta mesen, tapi sing maan apa masi. Guru-guru sing ada nyak meli, kudiang men.

Satu buku nika akéh nerbitang Pak?
Paling banter 100, to suba liu pesan. Sing ada anak ngerunguang raga. Pak sing bisa ngidih sek bupati. Mula uli pidan sing bisa kéto.

Bapak sampun akéh makarya novél, sapunapi carané makarya novél mangda produktif?
Ah jeg gaé gén. Asal pak nyidaang di atas 140 jeg terbitang.

Yén indik prabéa nerbitang samian buku punika sapunapi Pak?
Cara pak untung maan pis uli negara, pis pénsiunan. Seniman apa ya anggon ada ja mensponsori, ngelah kenalan mara nyidaang. Yén uli buku sing ada nak meli, mahasiswa ané ngalih buku kadang baanga Pak kamben, jaja, nak kéto, tapi jelas sangkal nama Pak di Unud, UNHI, IHD, Undiksha terkenal. Di internété bek ada adan Pak-é. Sangkal Pak ngaé émail, pedalem mahasiswa uli Buleleng mai. Terus mahasiswa mai. Men sing ada pengarang novél roman buin jani. Pak gén ané nu ngaé. Jani baanga kén doséné nganggon skripsi ané suba taén manggo, pidan sing baanga. Sangkal biin ramé sek Bapaké.

Napi sané ngawinang Bapak tetep nulis kantos mangkin?
Kadong demen kénkénang. Krana né gagaén ané sing nekaang asil, né pengabdian. Paling banter maan piagam gubernur gén, Pak dua maan, jarang timpalé maan dua, yén biasané maan Widya Pataka sing maan Wijaya Kusuma. Maka dua Pak maan. Ranacagé sing nyak, uli tahun kuda suba sing taén milu.

I Komang Alit Juliartha, I Nyoman Manda, Made Suar-Timuhun, I Putu Supartika
Saking Bupati Gianyar naanin polih penghargaan?
Maan uli bupati masi. Penghargaan sastra maan uli gubernur dua, Wijaya Kusuma ajak Widya Pataka.

Mangkin indik majalah Canang Sari miwah Satua. Daweg pidan ngawitin makarya majalah nika?
Uli makelo, tahun 1998 mulai ajak Pak Sanggra. Pak Manda ngalahin, uli tahun 2005 Pak pedidian sampai tahun 2016 apa 2017 ngarap. Padahal jani ada né pragat, kéwala ajak telu gén, ajak Djelantik Santha tekén Samar Gantang. Lek atiné. Djelantik Santha jeg orahanga sing nu, béh sing ada ajak. Kénkénang men, dija ada majalah kéné? Kalingan maang honor, nerbitang dogén kéweh. Samar Gantang ping kuda mulih, naskahné nu jumah, kéwala ajak dua dogén, Pak sing énak.

Wénten rencana jagi terbit malih majalah nika?
Rencanané akhir Januari terbit dua majalah Canang Sari ajak Satua. Kanggoang nerbitang nang 50, 80 jani suba mael, pidan 1 buku 15 ribu biayané, nerbitang mantak satus nyidaang.

Mangkin edisi kaping kuda majalahé nika?
Nomor 54 terbit 4 bulan sekali maka dadua cepokan sangkal telah 2.4 juta. Yén pidan gajih pedidi pundu-punduang malu. Lén pidan pas nu Pak Sanggra mara ragana maang pis nang 500 ribu nyidaang ringan Pak. Ané paling setia sing taen nakoang apa mula to Djelantik Santha jeg siap. Pidan. Patuh demené cara pak nulis gén to karena sakit cacat. Ada taén Majalah Kulkul maan bantuan, kuala terbit yén cepok apa pindo to terbit.

Ring dija nerbitang Pak?
Dini ja pang ada penerbit melayani 100 éksemplar, adep sing ada nak meli. Adep di Toko Barata buku Pak ada meli, kéwala majalahé sing ada nak meli, krana bentukné kakéto jelék sing nawang masi. Munyin Perpustkaan Nasionalé dugas Pak gaénanga film, jarang ada gini, kéto abetné. Apang raga sing kalahang Sunda, Sunda kan kuat ia keuanganné, Manglé adan majalahné ditu. Kanggoang jeg sing ada maang perhatian. Pak sing ngelah tukang promosi, Pak uli pidan mula sing bisa kéto, ngidih pis ka pejabat sing san bisa.

Ring Gianyar sapunapi kawéntenan sastra Baliné Pak?
Tudé (Tudékamatra) gén. To gén, ané uli kota sing ada ajak. Gianyar sing ada. Untung perpustakaan Negeri Belanda dokuméntasiné bagus.

Kakoléksi drika?
Kirim kemu ka Leiden. Sangkal bukun Pak makejang ada di Leiden, Darma Putra nyatuaang.

Kirim langsung merika?
Kepalané mai pepes, kepala perpustakaan Negeri Belandané mai. Dini baang, ia ané memperbanyak. Ada masi cerpén Bapaké bacana di radio Australia, ngidih ijin ia mai. Sakéwala sing maan apa masi. Nah kanggoang. (sup)

No comments