Luh (sané) Luih

Olih: Dédé Wira Kusuma

Potrekan I Nyoman Mahayasa

Sunaran Sang Hyang Ratih nyentir nyentak galang sahasa ngelut nyunarin kamar Luh Luihé, anginé aris ngesir masawang dingin ngoda nimpalin ipun ring pasaréan, Luh Luih, pragina dueg lan lemuh égol-égolanné saking Désa Bono. Kerana mapeséngan Luh Luih santukan reraman ipun daweg dumunan ngarepang oka putri sané prasida subakti lan maguna rikala maurip ring guminé. Luh Luih mayusa 15 tiban, malajah ngigel uli cerik ajak pekak ipuné Kaki Dalang Siteng.

“Kaki Dalang Siteng,” kéto anaké maosang santukan kawagedan ipun makarya lan nalangin wayang sampun kasengguh anaké akéh. Nénten ja manados dalang manten sané wikanin, ipun talér kauningin pragina lan panabuh sané pinih luih. Pepes ipun luas ka désa pisaga jaga ngurukang sekaa-sekaa sané wénten irika indik seni lan budaya. Kaki Dalang Siteng sané mapeséngan Madé Siteng las lan alep manah ipuné rikala ngurukang cucuné Luh Luih ngigel uli ngeed, nyeledét, ngagem kanti Luh Luih mrasidayang ngigel-igelan sané nénten sami anaké merasidayang ngigelang. 

Luh Luih oka putri sané paling alit, rakan ipuné makejang soroh lanang, tuah Luh Luih sané  kayun ngalanturang kabisan kulawargané sané mawarna seni lan budaya, yadiastun tuah dados pragina. Kulawarga Luh Luihé sampun kasengguh wikan indik ngemargiang sané mawasta seni lan budaya.

Luh Luih tusing ja anak sané sugih tekéning arta berana, bapanipuné tuah dados guru ring SD 1 Keramas, lan méménipuné tuah madagang banten sakadi canang lan pejati ring pasar Blahbatuh. Sawai-wai Luh Luih jemet nandurin karang awak ipuné atuk malajah igel-igelan ring pekak ipuné, kantos ngebres-bes toyan anggané metu. Sawireh jemet malajah ngigel jani Luh Luih sampun mawasta waged indik igel-maigelan.

Pacruit suaran kedis sangsiahé ring duur don slépané sané kaampehang angin aris, ring ambara marawat téjan suryané nyunarin sisin ambuné sané masawang gading, rikala punika cihna Sang Hyang Surya surup jaga pacang mawali ring pasineban Ida. Rikala punika Luh Luih sampun puput malajah ngigel sareng pekak ipuné.  

“Pekak, suksma sampun las lan alep ngurukang iyang ngigel.”

“Nggih ning, cening cucu pekaké suba sapatuté pekak ngurukang cenik ngigel. Apang bisa cening ngarajegang sané mawasta budaya Baliné, yadiastun tuah dados pragina. Malih siki tuah cening sané meled ngalanturang kawisésan kulawarga iraga, metiosan sareng rakan-rakan ceningé cucun pekak masih, sané seneng nuutin jaman lan maparilaksana sakadi wisatawané ring dura Negara. Né jani tetujon pekak apang tusing taler cening oneng tekén paplajahan dogén, yén sampun sakadi puniki, wénten sané jaga anggén cening kawisan ceningé ngayah, yadin ngayah ngigel ring Pura. Nah kéné cening… kayang niki daweg buda umanis piodalan ring pura désa, ditu margiang kawikanan ceningingé antuk ngayah ngigel, pekak taler ngayah sareng sekaa pekaké ngigel calonarang.”

“Aduh pekak… kimud manah iang, elek iang pekak!! Tiang takut jailina maring sawitran tiang,” baos Luh Luih kimud.

Sawitran ipuné ring désa wiadin sekolah janten tusing ada sané bisa ngigel, samian mangkin sampun seneng nuutin jaman. Akéh sawitranipuné maosang malajah ngigel sampun kuno, nénten wénten gunané. Krana ento, Luh Luih marasa kimud tekén déwek pedidi yéning sawitran ipuné uning Luh Luih seneng lan waged ngigel igelan Bali.

Rikala tengainé ring jeron ipuné, jejeg Ida Sang Hyang Surya ngamedalang tejan Ida, panes ngentak karasa guminé, nénten karasa pacrétcét peluh Luh Luihé metu, sedeng itep ipun Luh Luih malajah ngigel, laut wénten liwat ring rurungé sawitran ipuné miragiang suaran gambelan igel olegé, laut nyeeb lan nyingakin Luh Luih sedek malajah ngigel ka jeroné. 

“Yé…. Toh! Uling pidan luh demen malajah ngigel? Dong kéto doén gaén I Luhé?” sinambi masebeng ngwalék.

Rasa tangkejut manah ipuné rikala nyingak sawitranipuné nyeeb lan matakén. Luh Luih tuah mendep tan pasuara laut nguntul nyeselang déwék. Nénten oneng antuk ipuné maosang daging manahipuné. Sasukat ajahina ngigel ring pekak ipuné, Luh Luih banget seneng lan meled manahné dados pragina sané luih, nanging tanpa sangka sawitranipuné nénten ja ngerti ring unduké nika. Laut, sawitran ipuné ngalahin magedi Luh Luih sinambi kisi-kisi sareng sané tiosan. Sedih kingking laut nrébés toyan paningalan Luh Luih ring jeron ipuné sig-sigan. Nyesel lan engsek manah ipuné santukan sampun seneng malajah ngiggel uli cerik, matakén Luh Luih ring déwékipuné, “Uduh déwa…. Napi ja iwang yéning tiang banget seneng malajah ngigel? Sujatiné mula meled manah tiangé jaga dados pragina, mangda mrasidayang tiang ngalestariang seni budaya Baliné, wiadin tuah dados pragina…, nanging sawitran tiangé tusing kayun uning ring unduké sakadi puniki!”

Nénten karasa sampun semengan, suaran manuké masautan, téjan suryané anget karasa ngigel nyunarang kamar saha nundunan Luh Luih rikala punika, gagéson manahipuné jaga pacang ngranjing ka sekolah ring rahina mangkin. Lacur karasayang olih Luh Luih ring sakolah sinamian sawitran ipuné nyepékin. Ada sané nyaru-nyaruang, ada masih sané ngejoh laut magedi. Nénten wénten sané kayun ngajakin ipun ngaraos, majajah, ngorti wiadin sabatak matumbasan ring kantin sakadi sané sampun mamargi dumunang. Kingking manah ipuné sekadi kamedalang riris ageng ring atinipuné, ulian seneng ipun malajah ngigel kantos tusing ngelah sawitra santukan ngigel nika pinaka tetamiang sané pinih kuna lan ngaénang kimud yening melajahang. 

Nénten karasa bél sekolahé mamunyi masautan sareng suaran Tri Sandia sané sampun biasa kaputer rikala tengainé, maka cihna sampun puput galah sisya-sisyané malajah ring sakolah lan budal nuju ka pondok. Sebet manah ipuné Luh Luih ring margi. Rikala punika, ngentak téjan suryané tusing cara biasané, panes karasayang ipun ring margi, makebios peluhipuné ring margi melusin busanan ipuné antuk peluh ipuné. Gagéson ipun mamargi jaga budal lan matemu Kaki Dalang Siteng inggih punika pekak ipuné sané paling sayangang. 

Nyempréng munyin I Kocong kuluk ipuné pinaka cihna panyanggra sapengrauh Luh Luih budal ring sekolah, laut ipun malaib nuju genah pekakipuné masandekan, santukan wawu budal saking Désa Belega ngurukang sekaa pregina irika ngigel topéng panca.

“Pekak…!!!” kabibil baos sané metu ring cangkem ipuné.

“Dong da gagéson kéto cening, napi mawinan? Dados layu kénten roman ceningé? Wénten gatra napi niki?” alep Kaki Dalang Siteng nakénang cucuné sané laib labuh teka ring masakolah. Wawu metakén kénten, nrébés toyan peningalan ipuné metu nénten katambakin, laut ngeling sigsigan ring arep Kaki Dalang Sitengé.

“Yeh…. Nak kénkén unduké né? Dados cening nagis?” alon matakén ipun sinambi ngurut-ngurut sirah cucuné.

“Kimud manah tiangé malajah ngigel kak…, konyangan sawitran tiang ring sekolah nyepékin krana tiang malajah ngigel… napiké iwang yéning iraga malajah ngigel?”. Brangti baos Luh Luih sareng pekak ipuné sinambi ngeling.

Mapangenan Kaki Dalang Siteng rikala miragiang baos cucuné sakadi punika, sedih karasayang manah ipuné rikala nyingakin cucunipuné ngeling sigsigan.

“Cening Luh Luih cucun pekak, nang cingak pekak dumun… wusan amunika manten nangis,” sinambi Kaki Dalang ngusap-usap toyan peningalan Luh Luih sané sampun medal ngantos melusang muanipuné.

“Dong kéné cening, sujatiné anak sané wikan antuk aksara, basa miwah susastra nika cihna anak maguna ring mercapada, napi malih sakadi cening, wikan antuk maigel-igelan sinah cihna anak istri sané Luih, sakadi peséngan ceningé Luh Luih, suud monto cening sedih kingking ngenehang paundukan ceningé, lan mangkin meséh ragan ceningé,” alon pekakipuné nuturang Luh Luih, laut puput ipun nangis.

“Nanging pekak…, sawitran tiangé sami tusing demen ngajak tiang krana tiang seneng malajah ngigel, orahanga ngigel nika tetamiang sané pinih kuna.”

“Cening… eda cening nyangetang baos sakadi punika, sapatutné cening seneng maderbé kawikanan dados pragina, nénten sami anaké wikan ngigel, lan mai kayang niki ngigel ajak pekak daweg piodalan ring Pura Désa…, ditu édéngang kawikanan ceningé antuk ayah-ayahan, sinah yén sampun cening malaksana kénten pastika banget seneng reraman ceningé ping kalih pekak, mangda nénten pocol cening adanina Luh Luih.”

Miragiang baos pekakipuné asapunika, makenyum saha maanggutan Luh Luih maring Kaki Dalang Siteng. Laut ipun mataki-taki jaga muruk anggén ngigel ring Pura Désa genah ipun ngayah sareng pekak ipuné daweg dina buda umanis sané pacang rauh niki.

Puput kasurat ring wenginé duk rahina Buda Kliwon Wuku Pahang, 4 Juli 2018

Dédé Wira Kusuma
magenah ring Blahbatuh Gianyar.