I Lecir: Milu-Milu Tuwung dadi Panyuluh Bahasa Bali
Olih:
I Gedé Putra Ariawan
Nyén taén mamula
tuwung?
Nyén taén ngajeng
tuwung?
Nyén nawang carita Ni
Tuwung Kuning?
Nyén gobané cara
tuwung?
…
Madiolas sing dadi
pedih lamun ngomongang tuwung! Madiolas! Cara dugasé ené tiang sangkep di balé
banjar, masiat ulian tuwung! Tuwung Brekele!!!
Lamun mamula tuwung di
tegalé, dadi adep buahné di peken. Lamun ngajeng jukut tuwung bisa wareg
basangé. Lamun ningehang carita Ni Tuwung Kuning bisa ngetel yéh paningalanné.
Lamun ada ané gobané cara tuwung, pasti liu bajang-bajangé ngejohin.
Ah… ané jani omongang
tusing ja punyan tuwung, jukut tuwung, Ni Tuwung Kuning, apa buin goban anaké
ané cara tuwung. Ané omongang: tuwung ané bisa ngaénang anaké milu kema-mai,
milu gradag-grudug, milu ngelah adan, milu mungguh di koran, milu masuk tipi,
milu ngecapin pipis pemerintah.
Tuwung apa adané? Tuwung
ané bisa milu-milu utawi milu-milu tuwung!
Dadi bisa?
Lamun dot nawang, kené
ceritané.
I Lecir, truna polos
ané ngorahang tamat SD paling ngalihin gagaén. Nyén anaké ngugu tamat SD?
Da ja jani ngomongang
SD, SMP lan SMA. Sarjana dogén liu nganggur. Nah tegarang ento tolih di
kantor-kantor, paling cenik matitel sarjana. Lamun I Lecir makita ngelah gagaén
melah, gagaén apa lakar jemaka? Paling aget dadi tukang pél, tukang umbah
piring, tukang bangunan, lan tukang ngaritan sampi.
Nyén ngorahin tusing
nyak nglanturang masekolah Cir?
“Icang tusing ngelah
béa” saut I Lecir mamolos.
Lamun ngomongang béa
masekolah, tiang tusing milu-milu. Tiang jejeh sambatanga milu-milu tuwung. Sawireh
jani suba ada program pemerintah ané
madan pendidikan gratis! Gratis! Lan gratis! Ada perumahan gratis! Kesehatan
gratis! Transportasi gratis! Makejang gratis! Kéto koné. (Ngenceh dogén mayah
duang tali rupiah, sagétan jani bisa ada program ané gratis-gratis!?)
Mai lanturang satuané I
Lecir. (Da magenepan kenehanga)
… Sujatiné tiang
pedalém nepukin I Lecir. Dugasé ada sangkep di Balé Banjar, tiang nepukin ia
teka ingkik-ingkik néngténg map mawarna barak. Negak di bucu balé banjaré
paling siduri, seleg ningehang anaké mabligbagan. Suud sangkep, iseng tiang matakon,
apa sujatiné isin mapné I Lecir? Sagétang misi poto copi ijasah bin sada gobané
leklek cukrék. I Lecir macerita, ia tuni ngelamar gagaén ka kota. Makejang
kantoré nulak ulian sing nerima pegawé tamatan SD.
Timpal tiangé ané madan
Komang Sukak-Sukak milu pedalem nepukin I Lecir. Prajani Komang Sukak-Sukak kisi-kisi
di kuping tiangé.
“Ada apa Kak?”
“Pedalem I Lecir, ajaka
alihang gagaén apang ada nulungin i raga di désa!”
“Gagaén apa?”
“Juru kidung!” saut
Komang Sukak-Sukak.
***
A bulan dadi Panyuluh
Bahasa Bali, tugasné amontoan dogén. Tiang
ngajak Komang Sukak-Sukak maan tugas di Désa Tunjung Sekar. Né aget suba
maan gagaén melah wiréh liu sarjanané nganggur di Bali. Diastun mastatus
kontrak, né penting bulanané tetep mabayah. Ada anggon meli lengis montor nuju
nyemput tunanganné malali.
Dugasé ibi, tiang
ngajak Komang Sukak-Sukak lan truna-truniné ngadang sangkep indik program
Panyuluh Bahasa Baliné. Tiang sujatiné tusing demen ngaé program ané
ruwét-ruwét wiréh program ané ruwét lebihan tusing majalan. Né suba contoné,
tiang padidi ané ngasanin ulian jaman suba modéren, serba kebarat-baratan. Cerik-ceriké
tusing demen malajah Bahasa Bali. Demenan ber-English, ber-Jepang, ber-Spanyol,
ber-German, ber-Belanda, ber-Asing-asingan (berbahasa Asing maksudné).
Tiang padidi ané dadi
panyuluh tusing ja bes dueg mabasa Bali. Sebatek lebihin nunas ampura sadurung
matur. Né penting, ingetan ngucapang “Om Swastyastu” lan “Om Santih, Santih, Santih
Om” apang gelis satuané puput. Sing pati rungu sor-singgih basa, sing misi
ider-ider, taléng, tedong, pepet, kanti bujuh bunguté ngomong. Tusing ada anaké
karesep! Nyén cara janiné nagih kasinggihang? Buina, misi ngandap kasor kanti sakit
limané mecik manggis?
Saja anaké ngorahang, lamun
ngomongang Basa Bali, patuh cara ngajeng kerupuk. Munyiné dogén di sisi wayah
nanging puyung di tengahné. Né suba contoné, timpal tiangé, Komang Sukak-Sukak
ané sesai ajak ngradag-grudug dadi panyuluh. Sujatiné tiang boya demen
nyelék-nyelékin timpal nanging mula saja, bikasné cara kerupuk. Di sisiné dogen
empuk misi koar-koar ngorahang: “Hidup Bahasa Bali! Ajeg Bahasa Bali! Lanturang
Perjuangan!”
Pamuputné apa? Empuk!
Empuk! Makejang dadi kerupuk!
Lamun kenehang, Komang
Sukak-Sukak tusing pantes dadi panyuluh. Paling melaha dadi krtitikus lan
politikus. Cara dugasé ené, panyuluhé sangkep di balé banjar ngajak sekeha
truna-truni, kelian banjar, kelian adat, ibu-ibu PKK kanti pamangku Désa lan
sekeha subak undanga. Sagétan I Sukak suba ngajak wartawan tipi. Tatujoné tuah
besik, ngenah di tipi apanga top lan énggal adané terkenal.
“Hidup Bahasa Bali!
Ajeg Bahasa Bali! Lanturang Perjuangan!” kéto I Sukak buin koar-koar kanti
bujuh bibihné sorot kaméra.
Ané sanget pedalemin nyén?
I Lecir!
Dadi bisa I Lecir?
I Lecir kaceritayang
jani dadi asistén panyuluh. Sujatiné I Lecir boya ja asistén nanging buruh
utawi pembantu. Dugasé sangkep di balé banjar, Komang Sukak-Sukak kadung
macepol bibihné ngomong: lakar ngaé sekeha pashantian di désa. Truna-truniné
lakar ajahina makidung lan makakawin apanga ada perwakilan ngayah nuju Purnama
Tilem lan odalan di désa.
“Ini Hébat! Program jangka pendek hebat!”
saut kelian banjaré.
“Inggih!”
“Program
yang bagus!” saut kelian dinasé.
“Inggih!”
“Ibu-Ibu
PKK juga perlu membentuk sekeha santi, nanti adik-adik Panyuluh yang memberi
pelatihan.” Saut ketua PKK-né.
“Inggih!”
“Lamun ada ané
ngurukang, tiang nyak malajah makidung!” saut sekeha trunané.
“Inggih!”
“Becik programé niki!”
saut pemangkuné.
“Inggih”
“Tidak
hanya truna-truni, anak-anak juga perlu diberikan pelajaran matembang sebagai
bentuk pelestarian. Biar ada generasi penerus!”
saut kelian dinasé ngimbuhin.
“Inggih!”
….
Komang Sukak-Sukak
setata ngorahang inggih-inggih sambilanga maanggutan tur makenyem di arep para undanganné.
Makejang anaké masuryak tur ngandupang lima.
“Né mara top!”
“Hidup Sukak!”
…
Ané sanget kenehang jani nyén lakar ngajahin truna-truniné
makidung?
“Komang Sukak-Sukak?”
“Tusing!”
“Tiang?”
“Tusing!”
“Nyén?”
“I Lecir!”
“I Lecir ané tusing
tamat SD?”
“Ae. Siepang ibané da
uyut! Né penting i raga suba ngenah di tipi!” saut Komang Sukak-Sukak kisi-kisi
di kuping tiangé.
Buléléng, 12 Méi 2017
No comments