I Lecir: Milu-Milu Tuwung dadi Panyuluh Bahasa Bali

Olih: I Gedé Putra Ariawan
 
Gagambaran (Kartun) Olih I Gede Putra Ariawan
Nyén taén mamula tuwung?
Nyén taén ngajeng tuwung?
Nyén nawang carita Ni Tuwung Kuning?
Nyén gobané cara tuwung?
Madiolas sing dadi pedih lamun ngomongang tuwung! Madiolas! Cara dugasé ené tiang sangkep di balé banjar, masiat ulian tuwung! Tuwung Brekele!!!
Lamun mamula tuwung di tegalé, dadi adep buahné di peken. Lamun ngajeng jukut tuwung bisa wareg basangé. Lamun ningehang carita Ni Tuwung Kuning bisa ngetel yéh paningalanné. Lamun ada ané gobané cara tuwung, pasti liu bajang-bajangé ngejohin.
Ah… ané jani omongang tusing ja punyan tuwung, jukut tuwung, Ni Tuwung Kuning, apa buin goban anaké ané cara tuwung. Ané omongang: tuwung ané bisa ngaénang anaké milu kema-mai, milu gradag-grudug, milu ngelah adan, milu mungguh di koran, milu masuk tipi, milu ngecapin pipis pemerintah.
Tuwung apa adané? Tuwung ané bisa milu-milu utawi milu-milu tuwung! 
Dadi bisa?
Lamun dot nawang, kené ceritané.
I Lecir, truna polos ané ngorahang tamat SD paling ngalihin gagaén. Nyén anaké ngugu tamat SD?
Da ja jani ngomongang SD, SMP lan SMA. Sarjana dogén liu nganggur. Nah tegarang ento tolih di kantor-kantor, paling cenik matitel sarjana. Lamun I Lecir makita ngelah gagaén melah, gagaén apa lakar jemaka? Paling aget dadi tukang pél, tukang umbah piring, tukang bangunan, lan tukang ngaritan sampi.
Nyén ngorahin tusing nyak nglanturang masekolah Cir?
“Icang tusing ngelah béa” saut I Lecir mamolos.
Lamun ngomongang béa masekolah, tiang tusing milu-milu. Tiang jejeh sambatanga milu-milu tuwung. Sawireh jani suba ada program  pemerintah ané madan pendidikan gratis! Gratis! Lan gratis! Ada perumahan gratis! Kesehatan gratis! Transportasi gratis! Makejang gratis! Kéto koné. (Ngenceh dogén mayah duang tali rupiah, sagétan jani bisa ada program ané gratis-gratis!?)
Mai lanturang satuané I Lecir. (Da magenepan kenehanga)
… Sujatiné tiang pedalém nepukin I Lecir. Dugasé ada sangkep di Balé Banjar, tiang nepukin ia teka ingkik-ingkik néngténg map mawarna barak. Negak di bucu balé banjaré paling siduri, seleg ningehang anaké mabligbagan. Suud sangkep, iseng tiang matakon, apa sujatiné isin mapné I Lecir? Sagétang misi poto copi ijasah bin sada gobané leklek cukrék. I Lecir macerita, ia tuni ngelamar gagaén ka kota. Makejang kantoré nulak ulian sing nerima pegawé tamatan SD.   
Timpal tiangé ané madan Komang Sukak-Sukak milu pedalem nepukin I Lecir. Prajani Komang Sukak-Sukak kisi-kisi di kuping tiangé.
“Ada apa Kak?”
“Pedalem I Lecir, ajaka alihang gagaén apang ada nulungin i raga di désa!”
“Gagaén apa?”
“Juru kidung!” saut Komang Sukak-Sukak.
***
A bulan dadi Panyuluh Bahasa Bali, tugasné amontoan dogén. Tiang  ngajak Komang Sukak-Sukak maan tugas di Désa Tunjung Sekar. Né aget suba maan gagaén melah wiréh liu sarjanané nganggur di Bali. Diastun mastatus kontrak, né penting bulanané tetep mabayah. Ada anggon meli lengis montor nuju nyemput tunanganné malali.   
Dugasé ibi, tiang ngajak Komang Sukak-Sukak lan truna-truniné ngadang sangkep indik program Panyuluh Bahasa Baliné. Tiang sujatiné tusing demen ngaé program ané ruwét-ruwét wiréh program ané ruwét lebihan tusing majalan. Né suba contoné, tiang padidi ané ngasanin ulian jaman suba modéren, serba kebarat-baratan. Cerik-ceriké tusing demen malajah Bahasa Bali. Demenan ber-English, ber-Jepang, ber-Spanyol, ber-German, ber-Belanda, ber-Asing-asingan (berbahasa Asing maksudné).
Tiang padidi ané dadi panyuluh tusing ja bes dueg mabasa Bali. Sebatek lebihin nunas ampura sadurung matur. Né penting, ingetan ngucapang “Om Swastyastu” lan “Om Santih, Santih, Santih Om” apang gelis satuané puput. Sing pati rungu sor-singgih basa, sing misi ider-ider, taléng, tedong, pepet, kanti bujuh bunguté ngomong. Tusing ada anaké karesep! Nyén cara janiné nagih kasinggihang? Buina, misi ngandap kasor kanti sakit limané mecik manggis?
Saja anaké ngorahang, lamun ngomongang Basa Bali, patuh cara ngajeng kerupuk. Munyiné dogén di sisi wayah nanging puyung di tengahné. Né suba contoné, timpal tiangé, Komang Sukak-Sukak ané sesai ajak ngradag-grudug dadi panyuluh. Sujatiné tiang boya demen nyelék-nyelékin timpal nanging mula saja, bikasné cara kerupuk. Di sisiné dogen empuk misi koar-koar ngorahang: “Hidup Bahasa Bali! Ajeg Bahasa Bali! Lanturang Perjuangan!”
Pamuputné apa? Empuk! Empuk! Makejang dadi kerupuk!
Lamun kenehang, Komang Sukak-Sukak tusing pantes dadi panyuluh. Paling melaha dadi krtitikus lan politikus. Cara dugasé ené, panyuluhé sangkep di balé banjar ngajak sekeha truna-truni, kelian banjar, kelian adat, ibu-ibu PKK kanti pamangku Désa lan sekeha subak undanga. Sagétan I Sukak suba ngajak wartawan tipi. Tatujoné tuah besik, ngenah di tipi apanga top lan énggal adané terkenal.
“Hidup Bahasa Bali! Ajeg Bahasa Bali! Lanturang Perjuangan!” kéto I Sukak buin koar-koar kanti bujuh bibihné sorot kaméra.
Ané sanget pedalemin nyén?
I Lecir!
Dadi bisa I Lecir?
I Lecir kaceritayang jani dadi asistén panyuluh. Sujatiné I Lecir boya ja asistén nanging buruh utawi pembantu. Dugasé sangkep di balé banjar, Komang Sukak-Sukak kadung macepol bibihné ngomong: lakar ngaé sekeha pashantian di désa. Truna-truniné lakar ajahina makidung lan makakawin apanga ada perwakilan ngayah nuju Purnama Tilem lan odalan di désa.
 “Ini Hébat! Program jangka pendek hebat!” saut kelian banjaré.
“Inggih!”
“Program yang bagus!” saut kelian dinasé.
“Inggih!”
“Ibu-Ibu PKK juga perlu membentuk sekeha santi, nanti adik-adik Panyuluh yang memberi pelatihan.” Saut ketua PKK-né.
“Inggih!”
“Lamun ada ané ngurukang, tiang nyak malajah makidung!” saut sekeha trunané.
“Inggih!”
“Becik programé niki!” saut pemangkuné.
“Inggih”
“Tidak hanya truna-truni, anak-anak juga perlu diberikan pelajaran matembang sebagai bentuk pelestarian. Biar ada generasi penerus!” saut  kelian dinasé ngimbuhin.
“Inggih!”
….
Komang Sukak-Sukak setata ngorahang inggih-inggih sambilanga maanggutan tur makenyem di arep para undanganné. Makejang anaké masuryak tur ngandupang lima.
 “Né mara top!”
“Hidup Sukak!”
 Ané sanget kenehang  jani nyén lakar ngajahin truna-truniné makidung?
“Komang Sukak-Sukak?”
“Tusing!”
“Tiang?”
“Tusing!”
“Nyén?”
“I Lecir!”
“I Lecir ané tusing tamat SD?”
“Ae. Siepang ibané da uyut! Né penting i raga suba ngenah di tipi!” saut Komang Sukak-Sukak kisi-kisi di kuping tiangé.
  
Buléléng, 12 Méi 2017

No comments