I Balar

Sumber Gagambaran: pixabay.com
(1)
Adan sekenné I Putu Balar Adhi Karmaya. Bapanné muah tiang ngaukin ia I Balar. Suba uli makelo tiang matimpal leket ajak I Balar. Uli dugas bareng-bareng kuliah di Institut Seni Indonésia Yogyakarta jurusan Seni Lukis. Kapin leket matimpal, disubanné bareng-bareng mulih ka Bali, yadiapin ngelah tongos biasa matemu, kapah-kapah pesan tiang sida matemu ajak I Balar. Yan meled matemu, tiang utawi I Balar nélpun malu saha ngorahang ngantiang di tongosé biasa matemu.
(2)
Nem bulan ané liwat, bapanné I Balar teka.
Kala ento, bapanné I Balar nuturang undukné I Balar kemu mai nakonang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati. ''Parilaksananné I Balar ténénan ngranaang nyabran wai bapa nekaang plungguhan,'' bapanné I Balar ngaraos disubané mendep asedotan roko.
''Anak uli dija ané malungguhang I Balar, Pa?''
''Anak uli ideh-ideh. Ané inguhang bapa, anaké ané teka malungguhang, yan sing pedanda, pemangku.''
''Apa tetujoné I Balar nakonang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati, Pa?''
''Manut pangandikan ida pedanda lan pemangku ané malungguhang, I Balar lakar ngambar Ida Sang Hyang Widi nangis sigsigan.''
''Sajaan ya pangandikan ida pedanda lan pemangkuné ané orahang bapa busan.''
''Manut tetampén Wayané, sang malungguhang I Balar makejang bogbog, kéto?''
''Sing ja kéto, Pa. Apa palungguhang ida pedanda lan pemangkuné ténénan suba takonang bapa tekén I Balar?''
''Suba lebihan tekén pang lima bapa nakonang tekén I Balar unduké ténénan.''
''Men, kénkén abetné I Balar masaut?''
''Sabilang takonin, I Balar setata masaut sigug. Suud kéto, ia ngarémon ngorahang bapa teeb tur kaliwat sing demen tekén seni.''
Satondén tiang ngaraos, bapanné I Balar ngamaluin, ''Sing suud-suud I Balar ngaénang inguh keneh. Maluan tekén ténénan pisagan bapané malungguhang I Balar. Sawiréh I Balar ngambar pianakné sedekan mandus di tukadé. Satondén palungguhanga baan pisagan bapané, krama désané malungguhang. Krana I Balar ngambar Jero Mangku Dalem sedekan mapuja di Pura Dalem. Satondén krama désané malungguhang, mindon bapané malungguhang. Sawiréh kurenané ané pinih cenika tagih gambara baan I Balar. Sing ja nagih gambara babenehan. Sakéwala, tagih gambara malalung méngkéng di natahé.''
''Da I Balar bas sangetanga, Pa.''
Tiang makesiab suud ngaraos kéto. Sawiréh sing patut raosé totonan macelepeh uli bibih tiangé. Laut sing suud-suud di keneh tiang misuh awak padidi. Satondén tiang ngaraos, buin bapanné I Balar ngamaluin, ''Kénkénang bapa sing nyangetang. Yan Wayan ngelah pianak buka I Balar, sing inguh keneh Wayané?''
Marasa tekén déwék pelih, tiang mendep. Takeh tiang, bapanné I Balar lakar ngaraos buin. Pamaragatné tusing. Bapanné I Balar milu mendep. Sakéwala satondén tiang ngaraos, bapanné I Balar ngamaluin, ''Yan, tuturin ja I Balar apang suud malaksana kéto.''
Sawiréh tawang tiang basang bapanné I Balar bawak pesan, tiang sing bani tusing ngisinin pangidihné totonan. Disubané manggutan, lantas tiang ngidih tulung tekén bapanné I Balar apang ngorahin ja I Balar teka ka tongosé biasa matemu.
''Buin pidan I Balar orahin bapa kema?'' masebeng bingar bapanné I Balar matakon.
''Buin telun,'' tiang masaut sarwi makenying.

(3)
Buin telunné tiang matemu ajak I Balar.
''Lar, bapan cainé i telun teka,'' tiang ngaraos ngamaluin pinaka tutur pengawit patemon.
''Ngudiang bapan cangé sig cainé?''
''Yan cang ngorahang, cai sing gedeg?''
''Sangkal cai ngomong kéto? Bapan cangé ngorahang apa tekén cai?''
''Bapan cainé ngorahang inguh kenehné.''
''Apa koné ané ngranaang inguh?''
''Parilaksanan cainé.''
''Parilaksanan cangé? Parilaksanan cangé ané encén?''
Keneh tiangé ngorahang sakancan parilaksanané I Balar ané ngranaang keneh bapanné inguh. Sakéwala, ané sambat tiang, ''Parilaksanan cainé ideh-ideh nakonang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati tur nekaang palungguhang pedanda lan pemangku.''
Suud orahin tiang, I Balar kedék.
''Sangkal cai kedék, Lar? Kadén cai cang ngaé-ngaé?'' Makebris tiang ngaraos, marasa kasengguh mogbog. ''Sangkal cang kedék?'' Kéto ia masaut aji patakon, ''Bapan cangé bas teeb. Bantes nekaang palungguhan pedanda lan pemangku dogén suba inguh. Yan, apang cai nawang, cang nakonang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati tekén ida pedanda lan pemangkuné ané takonin cang, lamun benehné. Buina, cang matakon sing ulah matakon. Cang sing mamungkling. Ada tetujon cangé matakon kéto. Tur tetujon cangé aturang cang lamun benehné.''
Yan né sautin, sing buungan i raga matungkas, kéto tiang ngaraos di keneh. Melahan jani orahin I Balar apang suud ia matakon sig pedanda lan pemangkuné, kéto tiang buin ngaraos di keneh. Suud kéto, I Balar orahin tiang, ''Lar, apang sing i raga matungkas, jani kéné ja nah. Suud ja cai nakonang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati tekén pedanda lan pemangku. Yan cai nyak, lan ajaka lénan laku matakon.''
''Sig nyéné cang lakar ajak cai matakon?''
''Sig Resi Wirasané lan Empu Manik Atiné.
“Kayun ja ida nyawis patakon cangé?''
''Nah té, da liunan matakon. Cutet cai nyak apa sing?''
I Balar manggutan.
(4)
Dugas ajak tiang tangkil, bungah pesan muanné I Balar ningeh pasaur Resi Wirasa lan Empu Manik Ati buka kéné, ''Yan cening nakonang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati tekén bapa, kéweh bapa ngorahin. Sakéwala orahin nyén pajalan. Nyabran tengah lemeng, masemadi cening di natah umah ceningé. Tunas apang Ida Sang Hyang Widi lédang arsa ngantenang rupan idané ané sujati tekén cening. Tunas masih apang cening kicén ngambar ida nangis sigsigan.''
(5)
Duang minggu sasubané I Balar ajak tiang tangkil sig Resi Wirasané lan Empu Manik Atiné, bapanné I Balar teka. ''Wayan, bapa mai ngaturang suksma tekén Wayan,'' raos bapanné I Balar disubané nyiup kopi.
''Nyuksmaang baan tiang kénkén, Pa?'' Babelogan tiang matakon sawiréh sing nawang unduk.
''Wayan inget tekén tekan bapané mai nuturang undukné I Balar?''
''Béh unduké totonan? Men, kénkén jani I Balar?''
Bapanné I Balar makenying tur masaut, ''Sekaté matemu ajak Wayan, I Balar tusing taén buin nekaang palungguhan.'' Laut tiang ajak bapanné I Balar nutur kangin kauh.
(6)
Sujatiné, meled pesan tiang ngalinin I Balar lan nginepin. Apang seken tawang, kénkén kasujatianné I Balar. Sakéwala, ada dogén alangan ané nyandulin.
(7)
Telung bulan ané liwat, bapanné I Balar teka buin.
''Yan, bapa bagia gati jani,'' sarwi makenying bapanné I Balar ngaraos di subané négak.
''Apa ané ngranaang bapa bagia?''
''Tegarang té Wayan nébag.''
''Siap kurungan bapané makejang menang di kalangan gocékané.''
''Tebagan Wayané pelih.''
''Carik bapané mupu tan papegatan.''
''Nyangetang pelih tebagan Wayané.''
Tiang mendep makeneh-keneh.
''Tebag té buin,'' masebeng bingar bapanné I Balar ngorahin tiang.
''Tiang nyerah, Pa. Orahin ja tiang apa ané ngranaang bapa bagia buka jani.''
''I Balar anteng pesan masemadi. Nyabran tengah lemeng ia masemadi di natahé.''
(8)
Ibi bapanné I Balar buin teka. Sebengné ucem. Alisné pecuka. ''I Balar ngilang, Yan,'' kéto bapanné I Balar ngraos sambilanga nyadahang tundun di adegan balé danginé di subané negak.
''Ngilang? Uli pidan I Balar ngilang, Pa?'' tiang matakon sambilang tiang mecuk alis.
''Suba uli abulan.''
Satondén tiang matakon buin, bapanné I Balar ngamaluin, ''Bapa sing nawang kija I Balar ngilang. I tuni, sing ada angin sing ada ujan, suratné teka. Sing karesep baan bapa maca suratné I Balar.''
Bapanné I Balar mendep. Tiang sing bani nyelag aji patakon, sawiréh tingalin tiang bapanné I Balar nyeluk kantong laut mesuang surat. Laut tiang enjuhina suraté totonan. Sing kéné sing kéto, suraté jemak tiang. Uli tulisané ané kasurat di amplopné tiang nawang, suraté totonan suratné I Balar.
Satondén tiang maca, bapanné I Balar ngidih apang tiang nuturang isin suratné I Balar disuudé maca. Tiang manggutan. Suratné I Balar paca tiang. I Balar nulis nganggon basa Inggris. Pantes bapanné I Balar sing ngresep maca, kéto tiang ngaraos di keneh sambilang tiang ngalanturang mamaca. Kanti panyuud suratné, I Balar tusing ngorahang uli dija ia nulis. I Balar tuah nyatuaang, ia suba nawang rupan Ida Sang Hyang Widi ané sujati. Tur kicén ngambar Ida nangis sigsigan. Sakéwala sing kicén ngambar di Bali. I Balar kanikain ngambar dija ja ada anak masiat.
Suud maca, tiang sing bani ngorahin bapanné I Balar isin suratné I Balar. Yan tiang ngorahin, laut takonina dija I Balar nongos, kénkénang tiang masaut?


Amlapura, Méi 2001


No comments