Kampih di Kakisik

http://4.bp.blogspot.com/-bh79FHwePuM/URo2GjQxFPI/AAAAAAAAD-Q/zwlFfScELe0/s1600/
"Perahu Matahari" Gagambaran Affandi
Ujané mara pesan nget. Ketélan yéh capcapané nu ngucikcak nepén don kayuné ané tuh. Dikénkéné masréyok munyin yéh don kayuné katempuh angin ngawé jarih, sepi jangkriké alah ketebin. Langité masriyak sayan galang. Ditengah pasihé Madé Warsa ningalin ada jukung puntag-pantiga tekén ombaké. Sayan mekelo sayan ngasisian nganti kampih disamping pondokné. Tan jangkayan Madé Warsa nyagjagin, nanging ané tepukina ditengah jukungé tuah lelipi gedé malingkehan ngebekin jukungé ento. Awak lelipiné lemet nanging matan nyané klier-klier kijepané luyu tur layahné selap-selép. Baan jejehné Madé Warsa malaib malipetan, nanging batisné lemet ngetor ngilgil maselésohan tuara nyidayang matindakan. Lelipiné bangun tur mageros maakin Madé Warsa. Rasa tanpa jiwa nyem létég awak Madé Warsa lilita baan lelipiné. Bungut lelipiné enggang. Giginé rangap, masuit munyiné nageh nyotot. Lilitané sayan tekek makeret. Angkihané Madé Warsa sengal-sengal méhméhan nyat. Nadaksara galak lelipiné purna, lilitané tan bina buka tukang pijité macikin batis muah awak Madé Warsané. Ngeres layahné nyilapin cunguh, pipi, lan peningalan Madé Warsané lelipiné sayan samar……..saru tur sirna magenti dadi anak jegég. Madé Warsa bengong ngatonang, rasa-rasané taén katepuk tekén anaké luh ento. Sing ja lén tuah Luh Suratning timpalné masekolah di SLOA Saraswati Dénpasar bungan kelasné nanging maséh bungan kenehné Madé Warsa.
“Kénkén dadi dini, Luh… Ning?” Pitakoné Madé Warsa tumuli ngelut Luh Suratning. Sakéwala Luh Suratning magébras malaib tur macebur ka tengah ombaké. Madé Warsa ngatutburi tur milu macebur kapasih lakar nulungin Luh Suratning. Nanging lacur, gadublaaag….. Madé Warsa ulung uli pasaréané ka batan longan sambilang ngelut galeng.
“Ooh….. ngipi. Kadén ja saja Luh Suratning teka,” kéto Madé Warsa ngerenggeng sambilanga ngurut-urut gidatné mabencol niman sendi pondokné. Ia bangun tumuli ngampak jelanan pesu ka natahé klebat-klebit ngaba sénter. Ombaké gebyar-gebyur magulungan nganti ketisanné teked kanatahé. Bulan purnamané nedeng tajeg, lumlum gading. Krédépan damuh muah yéh ujané di don kayuné pakenyahnyah cara manik bayu kasunaran téjan Hyang Ratih. Ditu laut Madé Warsa kapesisi nelokin jukungné, takut yén anyudang ombak. Akuda baanné nyayangang jukungné ento, ané mara telu bulan belina nganggon krédit Bank Rakyat Indonesia. Madé Warsa mula urati, mula jemet magarapan. Duweg, pantes dadi tuladan timpal-timpalné di Kakisik. Ento kerananné ia piliha tekén timpal-timpalné dadi ketua koperasi nelayan Minawerdhi, dadi kelian truna-truniné di Banjar Candi, Kakisik. Sasukat ia jumah jani tusing ada truna-truniné nganggur ngecelin siap, ngelut entud di dagang tuaké masadegan. Ané ngelah geginan demen ngalih bé ka pasih makumpul bareng di Koperasi Minawerdhi. Ané magawé ka carik makumpul di ulun subak sawiréh jani suba ngelah balé paruman subak, toko subak tur lumbung panyimpenan padi druwén subak. Krama subaké ané tusing ngelah bibit, kakurangan sangu muah ané ngelah gagaén nadak, dadi malu nyilih padi utawi beras di lumbung subak, tur apang ngulihang di suud manyiné. Makejang ento saking pituduh tur pangelaksanan Madé Warsa. Ngawit uli rarincikan piguman banjar nganti paum saja pangid baana ngiketang apang mapikenoh anggon ngawangun désannyané. Sing ja pocol ia masekolah di IPB Bogor yadiapin tusing nganti pragat, sawiréh kakurangan sangu. Perbekelé ajak Pak Camat makejang nyayangang Madé Warsa. Ento awananné di Lembaga Sosial Désa (LSD) ia masih dadi pengurus ngisiang séksi kapemudaan. truna-truniné pada girang maolah raga. Sabilang banjar ngelah lapangan volly, lapangan bulutangkis, méja pingpong, tur sekaa drama suang-suang. Nanging arepé kasisi makejang truna-truniné anut dadi abesik. Ento awananné Pak Perbekel aluh nganterang désané, nyujuh katreptian lan kalanduran guminé. Apa buin pramuka lan persatuan pelajaré satata dadi contoh tatuladan, nangun kertaning gumi, saling asah, saling asih lan asuh.
Makejang ento tuah Madé Warsa ané mamucukin.  Nanging liu masih bajang-bajangé pakrimik ngomongang ngudiang dadi kayang jani Madé Warsa tondén ngantén. Yén uli titik jajeleg lan goba mula bagus. Yén tuuh miribné suba 30 tiban. Yén gagaén ia suba ngelah gagisian carik asikut, tegal asikut, tur masih ia bareng ngalih ebé kapasih. Miribné tusing lakar kuangan sangu yén pada maroba ngajak kurenan tekén panak dadua, imbuhin tekén méméné buin aukud sawiréh bapanné suba mati. Yén ada bani nakonang buat ento tekén Madé Warsa, satata ia nyautin baan kenying manis. “ Tiang sampun masuk keluarga berencana. Rencana tiangé mara teked deriki. Buin pidan yén sampun tutug sengkerné sinah tiang lakar ngantén. Mangkin kanggoang ané dadi gagélan tiangé tuah jukung, tambah, bola….. ah liu gati.”
Tusing merasa Madé Warsa seget teked di batan nyuhé, tongos jukungé macangcang. Dapetanga jukungé pada magaburan uyak ombak. Aget masih tusing ada ané rusak arahat. Amung betek kantih-kantihné dogén ané kelés. Klebétan sénterné Madé Warsa paling, sledat-sledét metékin jukungé: sa, dua, telu, patpat ,lima ,enem……. Nganti selikur. Bengong ia sawiréh jukungé makejang liyunné selikur. Lebih buin abesik. Mara ia nyénterin jukungé ané macét barak jag inget ia tekén ipianné ibusan. Persis, sing ada lénné nyang abedik. Jukung pesiar macét barak mamérek “DRUPADI HBB SANUR”. Layarné sétsét suranting, tiangné lung. Dayungé enu atugel, kantihné enu asibak, tur…..kenehné Madé Warsa bingung nagih malaib mara inget tekén ipianné yén dijukungé ento misi lelipi gedé. Nanging yén inget tekén Luh Suratning ah dando-dando tindakanné lakar nyagjagin. Tahu-tahu saget dingeha ada anak maduhan di tengah jukungé. 
Yadiapin runtag tur ketar-ketir takut buyunné, nanging Madé Warsa masih nyagjag maekin jukungé ento sambilanga ngendihang sénterné. Saja, di tengah jukungé dapetanga ada anak luh nyalémpang lemet mategul, nanging nu mangkihan. Tan ngitung baya pakéwuh Madé Warsa ngelésin tali penegulanné tur sahasa nyangkol abana kumahné tur jalémpanganga di pasaréanné. Bajunné kelésinna tur gantinina baan kamben lan anduk ané anget. Suba kéto mara uruta baan lengis anget-anget, sambilanga ngalingling nyén sujatiné anaké luh ento. Makesiab Madé Warsa mara kena baana ngingetin yén anaké luh ento tuara lén tuah Luh Suratning. Tumuli melahanga nyaputin sawiréh ia jani suba inget tekén awak, paliatné joh sawat, munyinné seret alah cekuk.
“Dija tiang niki…..ooh, sira olas nulungin tiang. Aduh….. sétan kamu, bangsat….. kamu pengecut, baniné tekén anak luh dogén,” kéto saget Luh Suratning nyerit sambil ngerejat nagih malaib. Bek rasa tangkahné Madé Warsa sedih ninggalin kahanan Luh Suratning buka kéto.
“Luh….. melahang malu bayuné. Luh dini di pondok tiangé, beli Madé Warsa di Kakisik. Inem malu né susuné apang tegtegan bayuné,” kéto raosné Madé Warsa sambilanga maakang séndok susuné kabibihné Luh Suratning ané alon celegekanné. Ada mara atengah gelas Luh Suratning nginem susu, karasa tegteg bayunné tur serdah palihatné. Mara tatas baana ningalin yén anaké ané matepetin déwékné tuara lén tuah Madé Warsa. Ditu ia lantas ngeling sesenggukan nekep muané sambilanga masesambatan: “Ooh…. Beli Madé, matiang tiang beli. Napi puaran tiangé nu idup setata nandang jengah dijagaté. Tiang jadma nista, letih tur letuh. Busan-busan ngawé sakit hati lan sangsara beliné. Jani buin beli ané ngurip tiang. Nampedang tur nuduk sengsaran tiangé dogén. Pantesné tiang mati….ooh….beli, matiang tiang beli,” kéto munyiné Luh Suratning lantas maserod uli baléné nagih pesu malaib, nanging énggalan gisianga tekén Madé Warsa.
“Luh melahang ja malu keneh luhé. Tegtegang, da kadelumuk buka ngambulang saputé uwék. Jani melahang tuturang apa wiwitanné dadi Luh buka kéné mategul dijukungé,” kéto raosné Madé Warsa sambilanga negakang Luh Suratning di baléné. Luh Suratning nyaritayang kahananné buka kéto sambilanga ngeling sigsigan.
“Sasukat mémé bapan tiangé mati anyudang lahar Gunung Agung, keneh tiangé sedih kapati-pati. Beli Madé ané gumanti lakar gelantingin tiang masih nyelémpang ngutah bayar kena koléra di Rumah Sakit, kadén tiang tusing lakar hidup buin. Ento kerananné tiang ngalalu pati luas ka Jawa ngajak I Molog ané magawé di pabrik gula. Ditu tiang katerima dadi kasir pabrik. Di serikat buruh tiang dadi sékretaris SOBSI. Gajih lan pangan kinum cukup. Panganggo lan étéh-étéh payas cara janiné masih cukup. Umah…….. ah tiang kari bajang lan I Molog kari taruna hidup dadi abesik tusing perlu ngenehang umah gedé-gedé. Apa buin di kantin pabriké tetep sedianga dadaharan lan inum-inuman. Satsatan tiang suba makurenan yadiapin tondén ngantén sawiréh tusing tahu, tusing perlu tahu adat agamané encén ané melah. Tiang suba tusing percaya tekén Widi ané tusing nyidayang maang kasenengan, tusing nyidayang nulungin bapan tiangé lan mémén tiangé anyudang lahar. Nanging tusing makelo pamuputné masih buyar. Dugas G.30.S. PKI né makejang timpal-timpal tiang mati. Kéto masih I Molog mati macahcah di tukadé, tusing nyidayang nulungin awakné padidi. Tiang malaib ngilangang awak terus ka Seririt nutug tuan Haji ané nuduk tur nganggon tiang murid ngaji. Ditu tiang maan tutur agama, sembahyang nunas laluputan baan gung dosan tiangé kaliwat, tur malaksana ané melah nganutin pitutur Agama. Nanging lacur, dugas linuhé gedé tuan Haji lan panak somahné makejang mati teteh umah. Tiang dogén ané selamet sawiréh kabenengan tiang ten adé jumah sawiréh sedeng ngumbah di telabahé. Sedih tiangé tusing dadi baan tiang naanang. Asing gelantingin tiang makejang empak. Sing ada buin tongos tiangé masayuban, asing enjekin tanahé macelos. Tiang engsap tekén awak. Tahu-tahu mara tiang inget tekén awak tiang suba di Rumah Sakit Gila Bangli. Makelo-kelo tiang baanga kabébasan dadi matulung di pawon sawiréh tusing ngelah nyama braya. Yén katuju dina minggu ada pendéta ané maang tiang ceramah Agama Kristen. Nuntun awak tiangé apang inget tekén Allah, inget tekén kagungan Tuhan Yésus ané lakar ngurbanang angga sarirané gumanti lakar nyelametang panyungsungné makejang . Iragé dadi manusa patut sabar, éling tur mabudi luhur. Salanturné tiang ajakina ngoyong di umahné Pak Pendéta di Dénpasar. Majumu buin tiang rajin sembahyang ka Geréja. Liu sumbangsih tur pitutur Bapa Pendéta ané teriman tiang. Mara tiang marasa cara anaké mati buin hidup. Makejang satmaka di pangipian rasanné. Hidup tiangé ané suba-suba tan bina cara igel-igelan wayangé di kelir. Saking pituduh Bapa Pendéta lantas tiang maan gagaén di Foster Parent Plan di Karangasem. Ditu tiang makenalan ajak timpal tiang bareng magaé madan Éddy Nyomah Goyah. Tiang suba ngerencanayang lakar ngantén tahun 1980 niki. Sesai tiang sembahyang ka Geréja nunas laluputan tur apang sadia rahayu nyidayang matemu dadi hidup bareng makurenan. Nanging bagiané tusing dadi alih, lacuré tusing dadi kelidin. Dugas linuhé ané nguyak ajurang Désa Culiké lan désa-désané ané lénan di Karangasem, tahu-tahu Éddy mati teteh témbok sedeng magelut ajaka Madé Rinrin dagang kopi ané bareng maan kamulan sumbangan madagang uli Foster Parent Plan. Ditu mara tiang tahu yéning Madé Rinrin mula tuah gegélanné Eddy tur ané pepes inepina ditu. Aduh duhkita maha bara keneh tiangé. Ilang kapiolasan tiangé tekén kahanan anaké nandang sengsara kélangan umah, panak somah lan arta brana sawiréh ada dora cara ané nyakitin keneh tiangé, muceh keneh tiangé ané mara mentik. Ditu laut buin tiang murang-murang lampah budal uli Karangasem ka Dénpasar. Keneh tiangé paling buka don kayuné tuh ampehang angin. Di Kuta tiang hidup uli ngandelang kapiolasan toris ané ngajak tiang kema-mai dadi juru basa. Dikénkéné tiang masih ngadep barang antik magoba togog, keris, kain-kain apang ada anggon tiang sangu tur nyéwa kamar. Kabatek baan basang seduk nganti lampahin tiang ngadepang torisé ganja, candu ka hotél-hotél lan désa-désa tongos torisé nginep. Tiang tusing ngitungang buin encén ané madan gagaén ala lan ayu. Pokokné mapikolih. Tahu-tahu napi ané adep tiang katangehan baan polisiné tur sahasa lakar ngejuk torisé ento di penginepanné. Petengé ento tiang nginep ditu sawiréh lakar ada rencananné nekayang barang uli kapal. Tengah lemengé tiang ajaka menék ka kapal ané melabuh di tengah gati. Teked di kapal tiang tusing banga barang lakar adep, nanging sahasa tiang prekosana saling genti nganti tiang engsap tekén awak. Mara tiang inget tekén awak ditengah pasihé siram-sirama tekén ombaké. Nanging tiang tusing dadi maklisikan sawiréh lima batis tiangé mategul. Peteng dedet, hujan angin dugas ento nanging munyin jukungé dingeh tiang ngarebet dibatis tiangé nyiriang yén jukungé ané pulesin tiang nganggo mesin. Tiang bingung, inget tiang tekén panadian tiangé dugasé enu jumah rérad-rérod ngajak beli maturan ka Pura Dalem. Idup lan matiné patut serahang ring Ida Sang Hyang Widhi, kéto taén beli ngorahin tiang. Ento awananné tiang pules, kidemang tiang matan tiangé sambilang naanang dingin lan basang seduk. Nganti beli Madé nuduk tiang, ngajak lan ngurip tiang buka jani. Nah, jani serahang tiang awak tiangé ané keliwat nista, agung dosa setata ngawé répot beli dogén,” kéto tuturanné Luh Suratning sambilanga ngeling sigsigan makelo di pabinané Madé Warsa. Kangen masih Madé Warsa ningehang. Sambilanga ngusuh-usuhin sirahné Luh Suratning, Madé Warsa mapitutur.

“Jani suud malu ngeling. Sujatinné Ida Sang Hyang Widhi Wasa saking asung wara nugraha ngampihang Luh dini apang matemu buin ngajak Beli. Pangalaman Luhé budal ninggal désa kema mai ngarasanin panes tis amung maka jalarang apang Luh percaya tekén kaagungan Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Apang inget tekén leluhur ané ngardinin iraga. Apang bisa ngardinin idup numitis dadi manusa mula ngaba bekel suang-suang, maka bukti pala karman iragané dugasé hidup ané suba-suba. Sing ja anak lén lakar muponin jelé melah pamulaan idéwéké. Ento awanan iraga jani patut malaksana ané rahayu anggon bekel kayang kawekas. Matin idéwéké tusing mabekel mas-pipis, tusing swarga baan puja mantra yan tingkahé dugas enu hidup mulatan rahayu. Ala tandur ala pupunin. Kéto masih ngalih kabagiané tusing lakar sampurna yan iraga enu ngaptiang sadrasa, indriya ngutamayang rajah muang tamah ngisinin sad ripuné. Jani pelajahang ragané, eda paling pati pacuh nyambatsara Ida Sang Hyang Widi ané tuara adil. Nah mumpung enu peteng pasaréang malu ragan Luhé. Buin mani beli ka désa ngalapur nepukin Luh kampih dini apang ané ngelah jukungé lan panginepané tahu kija duratmakané magedi. Luh patut dadi saksi,” kéto munyiné Madé Warsa saha nyerikang sundih tur nyempang disisinné Luh Suratning. Petengé sayan sepi nanging geduran tangkahné sang kalih ané mara matemu sasubané mapasahan makudang tahun titir mulisah, patuh buka ombaké sayan magiseh osah nyujur pasisi…....pasisi Kakisik.


No comments