Madé Yasa Padidi Dadi Petani di Désa

Olih: IGB Wéda Sanjaya

Sumber Gagambaran; id.pinterest.com
“Nyén kar ngadén kéné idupé.” Madé Yasa ngangsegang raosné. Limané nyeluk roko di kantong keméjané. Jemaka akatih, lepitanga di bibihné, lima tengawanné ngenyitang korék gas, ané tengébot nekepin angin. Yadiapin dugasé ento tuara ada angin nang abedik. Ujané mara marérén. Don-don jepuné enu belus baan yéh ujan. Besik dadua ulung ngetél di natahé.

“Siup kopiné, Dé,” kéto tiang nimpalin. “To sambilang jagungé. Kanggoang ba dingin, busan meli di Bedugul sambilang léwat.” Mula abah tiangé, sabilang mulih ka désa pasti marérén di Bedugul meli jagung anggo gagapan wiadin rarapan. Sawiréh kapah pesan tiang mulih, nem bulan acepok tondén karoan. Di mulihé, tusing luung asana yén tusing magapgapan.

Madé Yasa ngerosang kopiné. Jagung manis ané di arepné jemaka, peluta kulitné, tur tugela. Atugel pejanga, atugel daara. “Sing ada selah pindah mantuk, Gus? Sepi sajan di désa. Makejang ngalahin merantau.” Ia ngawitin ortané. Dalem kenehné, nyinahang raosné seken. Tiang tusing masaut. Tiang nawang ia suba nawang pasautné. Dugasé mulih nem bulan ané liwat, tiang maan katemu di balé banjar, ia nakonang patako ané patuh.

Ia ngerosang kopiné lantas nyiup roko sambilanga nuléngék. Buka metékin iga-iga balé gedé tongos tiang ajak dadua ngorta, paliatné sawat ngumbara. Cepok-péndo ia nyiup rokoné. Latuné kapunduhang di asbaké ané dampingin tiang. “Inget dugas tiang ngidih timbangan dugasé mara tamat SMP? Dini suba iraga negak ajak dadua.”

Mara tiang ngeh, ané kenehanga uli tuni tuah pajalan idupné uli dugasé tamat SMP. Suud pengumuman kelulusan, ia ngojog di jeron tiangé. Negak di balé gedé. Makelo mamegeng tuara pesu munyi. Tiang nganti maan masalin panganggo, mara negak di sampingné. Ditu ia mara nakonang, tiang dija lakar nglanjutang. Tiang nyambatang lakar masuk di Tabanan. Ngekos di samping sekolahé. Tiang dot apang ngidaang nglanjutang kuliah di Bléléng, tur magaé dadi guru.

Ia nguntul. Makelo tiang ngantiang, ia lantas nyambatang yéning ia tusing lakar nglanjutang ka SMA. Ia dot ngarap carikné jumah. Tiang makesiab. Asana makejang timpalé di sekolah lakar nglanjutang ka SMA. To nguda Madé Yasa bawak papinehné lakar tuara nglanturang masuk? Tiang ngepungin pajalan pinehné. Ia kukuh ngorahang meled ngarap carik Bapané. Ia meled nongos di désa. Nongosin désané apang tuara suung.

Désan tiangé tongosné di bongkol Batukaruné sisi kelod. Désané madan Désa Kawiswara. Désa paling kaja mawatesan ajak alas tutupan bongkol Batukaruné. Désan tiangé cerik. Kramané tuah ulung dasa kuren. Iaban tua-tuané makejang dadi petani, pada ngelah paduman carik miwah tegal bantes padum séket are. Tuara linggah pesan. Sakéwala tuara cupit masi yan garap.

Yadiapin iaban tua-tuané makejang dadi petani, iaban tiangé, ané suba nawang masuk, makejang ajak merantau ka kota. Ané masuk SMA patut ngalih kos, sawiréh SMA ané paling paeka johné limolas kilo uli désa. Ané tamat SMA makejang ngalih gaé di kota. Makejang masi madunungan di tongosé ngalih gaé. Jalan di désan tiangé tuara melah. Enu magladag, mawinan makejang sukeh anaké pesu ka kota. Buina dugasé ento enu langah anak ngelah motor di désan tiangé.

Baan enu cerik papineh tiangé dugasé ento, tiang tuara cumpu pesan yéning Madé Yasa tuara nglanturang masekolah. Inget pesan tiang dugasé ento kenyat nuturin Madé Yasa apang milu masekolah di kota.

“Apa lakar anggo idup yén tuah mabekel ijazah SMP? Tusing inget pabesen guruné di sekolah, tuah pendidikan ané ngidaang ningtingang iraga uli ané madan lacur buka jani?” buka kéto tutur tiangé dugasé ento. Madé Yasa nguntul. Tan pasaut, ia lantas mulih.

Dingeh tiang, jumahné Madé Yasa tigtiga baan Bapané sawiréh tuara nyak nglanturang masekolah. Madé Yasa sambata ngelek-ngelekin kluwargané dogén. Bapané nyaratang apang ia bisa cara mbokné, ané merantau di kota dadi penjaga toko di peken Tabanan. Misan-misanané masi makejang magaé di kota. Ada magaé di béngkél, ada nyaga toko baju, ada masi dadi pangempu di Dénpasar. Madé Yasa tusing pesan nyak. Kukuh ia lakar ngarap carik Bapané.

“Yén Bapa ngelah pipis anggo nyekolah icang, adénan sampi belinang icang.” Kéto rasoné Madé Yasa dugasé ento, ané dadi kakedékan krama désané bulan-bulanan. Buina solahné Madé Yasa dadi sesenggakan di désa. “Selegang cening masuk. Apang tusing cara Madé Yasa, mara tamat SMP suba nagih dadi petani,” kéto krama désané nuturin pianak.

Madé Yasa kukuh kenehné dadi petani. Nganti pamuput pendaftaran di SMA ia tusing naftarang déwék. Guruné di sekolah ada ngalih ia mulihné apang nyak naftar di SMA. Sekolahé masih ngelah kepentingan apang makejang tamatané nglanturang masuk. Yén ada ané tusing nglanturang, sekolahé kasengguh jelék. Bapané Madé Yasa ngidih pelih tekén guruné, sawiréh tuara bisa nuturin pianak. Bapané ngraosang suba gagal ngedénang pianak. Buka kaklepedin tangkahné Madé Yasa ningehang raos Bapané di arep guruné ané teka. Ia nguntul tuara pesu munyi.

Ngawit ento Madé Yasa satata nututin Bapané ka carik. Sakancan pagaén Bapané tuutina. Bapané enu tuara las pianakné dadi petani. Pepes ia tundunga mulih. Di kénkéné, oraina milu di béngkél anaké di désa badauh, apang bisa menahang motor. Madé Yasa tuara ngrungu. Ia itep nyemakin gegaéné mamacul. Nganti Bapané nyerahang carikné acutak di sréngséngan kauh garapa padidian baan Madé Yasa. Tuara pesan karunguang olih Bapané. Ditu Madé Yasa nyekenang pagaéné. Uli numbegin carikné, ngurit, malasah, nganti nandur ia nglaksanaang padidiané. Nyak melah mentik padiné. Ditu ia nyukutin tur nglemekin carikné ané acutak.

Di libur Galungané, tiang mulih uli kos di kota. Ditu tiang maan selah nglalinin Madé Yasa. Alih tiang ia di carikné. Padiné suba abangkyang tegehné. Samah pesan entikané. Tusing marasa telung bulan suba tiang masuk SMA. Telung bulan masi suba Madé Yasa dadi petani. Ia tepukin tiang sedek ngajangin kayu lan tiing lakar anggona ngaé rangoan di munduk carikné. Tiang girang milu nulungin. Madé Yasa suba cacep pesan magarapan. Nyalanang blakas nyepeg tiing, nyujukang kayu cengkéh anggona adegan, tur negul klangsah aji tali tiing, paklis pesan limané. Tiang ngon nyingakin. Liman tiangé nu giging magarapan.

“Inget Dé dugasé iraga ngaé rangoan? Uli di rangoané iraga ngulah kedis. Dé ngaé kapuakan tur lelakut. Batek-batek iraga taliné uli di rangoané. Liang kenehé nepukin kedisé pabriuk makeber ulian lelakuté magejeran,” kéto tiang matakon.

Madé Yasa nu itep metékin iga-iga balé gedéné. Ia nyiup roko, tur masaut. “Dugasé ento tiang mara marasa ada ané nerima pilihan tiangé dadi petani. Mirib yén sing Gus maekin tiang di cariké dugasé ento, suba ada akletegan keneh tiangé nyeselang pajalan. Bas abanjaran asana makejang melihang pajalan tiangé dadi petani.”

Madé Yasa menahang sesilané, ngisidang arep ka samping. Jani dadi masadu arep tekén tiang ané uli tuni negak di sampingné. “Nguda krama désané makejang mapineh dadi petani ento pelih? Nganti ka jani tiang tusing maan pasautné. Nguda makejang ngelidin geginané dadi petani?” kéto ia masekenan ngraos sambilanga meleng paningalan tiangé.

“Anak jaman adané, Dé. Makejang anaké makeneh maju.”

“Émangné dadi petani to cirin idupé mundur?”

“Kéto pepineh kramané dugasé ento.”

“Men Gus kéto masi?”

“Ipidan, ae.”

“Men jani?”

Patakoné Madé Yasa tuara ngidaang tiang nyautin. Aklesit nu ada masi di bucun keneh tiangé, geginané dadi petani, memacul bilang wai ento tuah geginan ané tuara nganutin jaman. Tusing pesan ngangobin yén sambatang. Nyén jani bisa makenalan ajak anak lén, sambil masalaman nyambatang déwék dadi petani? Nyak pangus sebengé? Palingan yén nyambatang déwék dadi petani, sambilang raosé nguredang, nyiriang déwék lek. Buina, yan nyambatang dadi petani, pastika misi kruna ‘tuah’, tiang tuah dadi petani. Nyén ané bangga dadi petani?

Patakon Madé Yasa tuara sautin tiang. Guminé suba sayan peteng. Tiang bangun, ngidupang suluh di balé gedé tur di banjah balé daja. Buin tiang nyumunin negak di arepné Madé Yasa, sambilang tiang nyemak jagungé buin atugel ané pejanga tunian.

“Mai énggalang pindah mulih, Gus! Kanggoang di sekolah ané paek désané dadi guru. Masi gajih guru dija-dija patuh amonto?” Madé Yasa buin nutugang.

“Mani yén ba makiré pénsiun, pasti tiang lakar mulih, Dé.”

“Yén makejang ajak disubané tua mara inget mulih ka désa, nyén ajak tiang ngwangun désané?” Negehang munyiné Madé Yasa, cara ada rasa tusing terima tekén pasaut tiangé.

“Ané iaban iraga, tiang gén jani jumah. Sisané makejang iaban bapa-bapan iragané dogén. Makejang lingsir-lingsir. Kudiang ngwangun désa yan makejang ajak ngalahin? Nganti kayang-kayang désan iragané lakar buka kéné dogén.” Buin nyambung raosné.

“Nah, apang kelihan malu pianak-panaké, Dé. Tiang lakar pindah mulih.” Paling buin tiang ngalih alesan tusing nyak pindah mulih. Sujatiné tiang mula geen ngenyetang idup di désa. Tuara ada apa. Apa-apa joh alih. Kurenan tiangé masi pasti tusing nyak yén ajak idup di désa. Depang suba reraman tiangé dogén ané nongos di désa.

“Sing padalem ajik lan ibun Gusé di jero?”

“Ada masih keneh medalem. Sakéwala tondén ngidaang tiang ngajak milu ka Bléléng. Tegak umahé ditu cupit pesan.”

“Nah, kéné Gus. Né tiang mai ka jero, sujatiné ada ané lakar seken raosang tiang. Dugasé né Ajik Gusé maan ngorta lakar maserah cariké ngajak tiang. Tiang lakar ngarap cariké mabagi hasil. Apah telu ajiké nyuang asilné, dua pah teluné tiang ané nyuang.”

Tiang kaplengek, tuara pesu saut.

“Ajiké suba tusing ngidaang ka carik Gus. Kéwala ragané tuara nyak nyambatang kén Gus, apang Gus itep geleng magaé di Bléléng koné.”

“Men, adi Madé aliha?”

“Tiang dogén nu dadi petani di désané.”

“Ané lénan?”

“Makejang suba tuara ngidaang ngarap carikné. Selaé tiban suba sesukat tiang dadi petani. Tuara ada buin sabetén tiang nyak dadi petani. Makejang kramané merantau ka kota. Carik kramané adésa padalan suba makejang tiang ané ngarap jani. Lebihan matanduan, ada masi ané suba beli tiang, sawiréh ia kapentingan pipis. To carik duuran pura pusehé, tiang suba nyértipikatang makejang dugasé Pekak Murni kena sakit maopname di Tabanan. Ané di munduké badauh masi suba adepa kén tiang tekén Pan Gati anggona nyekolahang cucuné di Jawa.”

“Ngidaang Dé ngarap padidian?”

“Tiang tusing nu milu tuun ka carik. Tiang tuah ngurusang tur ngonékang dogén. Pianak tiangé ané kelihan tamat SMA ajak tiang ngurusang cariké adésa dini. Ané ngarap, alihang tiang buruh uli dauh pasih.”

Tiang kaplengek. Tusing taén tiang rungu tekén timpal tiangé, Madé Yasa. Selaé tiban tiang merantau. Tusing ngeh tiang tekén umahné ané suba magenyés masetil Bali. Tuara ngeh masih tiang tekén tanah kramané adésa suba ia makejang ané ngarap. Asibak cariké di désa suba ia ané ngelahang. Tiang tiban-tibanan dadi guru mara ngidaang bantes nyicil tanah duang are di Bléléng.

“Dé, buka kéto suba Madé ngidaang ngédéngang tekén krama désané ané ipidan nglémékin pajalan Madéné. Men jani suba nyak mabading paliatné tekén Madé?”

“Yan suba amonto baan tiang nindihin tanah cariké adésa dini, suba tuara ada ané sebetang tiang tekén pajalan idup tiangé. Nyén kar ngadén kéné idupé. Tuara ada adakin kuku keneh tiangé maselselan dadi petani. Sakéwala ada abesik ané selselin tiang.”

“Apa Dé?”

“Amoné suba baan ngemaang conto truna-trunané, tusing ada pagaé ané tuara ngasilang yéning suba sekenang nyemakin, kéwala nganti jani tusing ada masi anaké di désa ané las ngemaang pianakné dadi petani. Makejang tundéna merantau ka kota. Désané suung mamung. Tiang nu padidi dadi petani di désa.”


I Gusti Bagus Wéda Sanjaya
guru Basa Bali ring SMA Negeri Bali Mandara. Kakawian dané naanin kawedar ring Bali Post miwah Suara Saking Bali

No comments