Gelang Tri Datu
Olih:
I Gedé Putra Ariawan
Ngomongang nyama Bali pateh sakadi
masuluh di déwék padidi. Jelék melahé i raga bareng-bareng ngelahang. Paturu
manyama, tusing pantes saling melihang wiréh jelék melahé suba pada isinina.
Clebingkah betén biu, belahan pané belahan paso. Gumi linggah ajak liu, ada
kéné ada kéto. Munyi beneh pelihanga, ané pelih benehanga. Ané soléh-soléh
bakat duduk, ané patut makutang. Ento madan isin gumi, magenepan lakar tepukin.
Nepukin kéné lan kéto.
Suba biasa idup di gumi pada ngelah keneh padidi-padidi. Napi malih ngomongang trend utawi gaya idup di Bali. Bisa sing pegat-pegat satuané wiréh Bali kaloktah dados gumi seni lan budaya. Isin guminé mangkin mabading makada nyama Baliné liunan kebarat-kebirit. Kéweh mangkin ngalih watesan seni lan budaya napi malih seni lan budaya punika campur adukanga tekén agama.
Suba biasa idup di gumi pada ngelah keneh padidi-padidi. Napi malih ngomongang trend utawi gaya idup di Bali. Bisa sing pegat-pegat satuané wiréh Bali kaloktah dados gumi seni lan budaya. Isin guminé mangkin mabading makada nyama Baliné liunan kebarat-kebirit. Kéweh mangkin ngalih watesan seni lan budaya napi malih seni lan budaya punika campur adukanga tekén agama.
Seni, budaya, lan agama makanti
dadi besik, nanging da pesan adukanga cara ngadukang tipat cantok. Ada
watesanné padidi-padidi. Ané cén madan seni? Budaya? Lan agama? Da capuhanga.
I raga musti liu malajah apanga
uning kasujatian ané patut. Da sabilang bedik orahanga trend. Nepukin
tawah-tawah orahanga seni, ané tenget-tenget orahanga agama. Apa buin ané tawah
lan tenget orahanga budaya. Lacur lakar guminé lamun papinehé bawak ulian
manusané tuna ilmu lan sastra, sing demen malajah lan maca buku.
Sané mangkin wénten pikobet indik
trend utawi gaya idup anaké di Bali sané seneng nganggén aksesoris utawi
pernak-pernik minakadi gelang Tri Datu. Napi mekada pikobet? Gelangé punika
dados pebligbagan ring jejaring sosial utawi facebook lan berita-berita di
surat kabar. Wénten perusahaan sané némbahang karyawanné nganggén gelang Tri
Datu. Masiar kabar, nyama Baliné ané tusing nawang sulur milu mamanes. Tusing
terima indik uger-uger perusahan sané kabaos madaging isu SARA.
“Dadi bisa kéto Tut?”
Tiang nyapatin Ketut Puger, timpal
tiangé saking Jimbaran ané teka matamiu mulih. Pidan ia ajak masuk SMA di
Dénpasar. Ipun macerita, ada telung bulan sasukat perusahan sig tongosné keni
masalah, ia suud magaé. Bes kaliwat gedeg basangné ulian uger-uger perusahanné
nembahang pegawéné magelang Tri Datu.
“Ngudiang jelema Asing baang ngatur
gumi Bali! Cakcak nasné!” Ketut Puger memanes nyautin patakon tiangé. Tiang
makenyem tur ngenggalang niruhang yéh dingin ka gelasé.
“Pang sing pragat memanas,
enggalang inem yehé apanga nyak tis basang cainé!”
Ketut Puger lantas nginem yéh dingin ané jemak tunian di kulkasé. Miribang jani ia seken-seken bedak. Tumbén ngelah tamiu kéné. Cara anaké mara teka uli gurun pasir, kapah-kapah nepukin yeh. Kanti ping telu tiang niruhang yéh, enu masi kuangan.
Ketut Puger lantas nginem yéh dingin ané jemak tunian di kulkasé. Miribang jani ia seken-seken bedak. Tumbén ngelah tamiu kéné. Cara anaké mara teka uli gurun pasir, kapah-kapah nepukin yeh. Kanti ping telu tiang niruhang yéh, enu masi kuangan.
“Buin?”
“Buin!”
Ketut Puger nyalélég di kursi
tamiuné suud nginem yéh limang gelas. Prajani uruta basangné ané begah misi
yéh. Peluhné sinah nyrétcét ngaé belus bajuné kakatih. Ia ngaku i tunian maan luas
joh.
Tiang sujatiné pedalem nepukin
timpalé tuyuh nanging makita kedék ulian tingkahné tawah. Kapah-kapah nepukin
timpal, enu masi tileh pongahné. Ada petang tiban sasukat tiang tamat SMA tur
nglanturang kuliah di Jawa, Ketut Puger kapah makabar. Aget jani ada jejaring
sosial utawi facebook ané makada tiang makanti uli joh ngajak timpal-timpalé di
Bali. Tiang mulih nem bulan cepok nuju liburan seméster. Iseng saling kontak,
saling kabar apanga nawang dija dogén timpal-timpalé jani. Liunan ngaku sibuk ngalih
bekel anggona nyalanang idup.
Bisa metékin timpal-timpalé ané nglanturang kuliah. Tamat SMA liunan ngantén. Ketut Puger suba contoné, uli pidan dot kuliah nanging reramané jumah sing ngelah béa. Kanggoanga jani magaé dadi sales. Sawai-wai ngalindeng di jalané ngalihang pianakné bekel. Aget san reraman tiangé jumah ngerti tekén pendidikan. Ngidang nyekolahang pianak kanti kuliah ka luar Bali.
Bisa metékin timpal-timpalé ané nglanturang kuliah. Tamat SMA liunan ngantén. Ketut Puger suba contoné, uli pidan dot kuliah nanging reramané jumah sing ngelah béa. Kanggoanga jani magaé dadi sales. Sawai-wai ngalindeng di jalané ngalihang pianakné bekel. Aget san reraman tiangé jumah ngerti tekén pendidikan. Ngidang nyekolahang pianak kanti kuliah ka luar Bali.
“Alih-alihan kéweh kanggoang yéh
inem lebihin!” saut Ketut Puger ané mamunyi ngacuh. Tiang tusing nyak masaut.
Suba tawang tiang, idupné jani kéweh tur tuyuh kanti munyiné milu ngacuh.
Tiang inget dugasé SMA, Ketut Puger
dadi bintang kelas tur sesai maan juara umum. Sasukat tembahanga kuliah ngajak
reramané jumah, ia sinah cara anak frustasi tur inguh-inguhan. Apa buin jani,
kondén telung tiban ngantén suba kalahina tekén kurénané. Ané luh med idup
tuyuh makada Ketut Puger lan pianakné ané enu cerik kalahina magedi. Tiang
nawang masalahé ulian ia sasai ajak chatting di facebook. Numpahang isin
kenehné tur makita matemu langsung ngajak tiang.
Pedalem nepukin timpalé nyalanang
idup, kondén apa-apa lebihan nemu pakéweh. Apa buin nem bulan ané suba liwat,
Ketut Puger kena urusan polisi ulian mamunyi ngacuh sig tongosné magaé. Bosné
padidi nagih cakcaka tur matianga. Kéweh san ngelah timpal ané mabasang bawak.
Prajani ia mapecat tur kanggoanga jani magaé dadi sales ané ngalindeng di
jalan-jalan.
“Saja suud magaé di Jimbaran Tut?
Kadén suba melah jabatanné ditu?” Kéto tiang matakon madabdabang. Dot nyekenang
kabaré di faceebok. Ia makabar suud magaé di perusahan ulian bosné uli dura
Bali ngebisaang awak ngaé uger-uger sing patut. Nyama Baliné koné tembahanga
magelang Tri Datu makada Ketut Puger lan timpal-timpalné memanas kanti nagih
mamati-mati. Ento baosanga indik SARA ané lakar ngrusak budaya utawi warisan
leluhur Bali.
“Suud magaé ulian ada dadalanné. Icang tusing jejeh mati. Ngudiang jelema Asing baang ngatur. Ento madan penjajah. Da nyak belog-belogina. Gumi Bali gumi gelah, nyén bani macem-macem jek cakcak nasné. Puputan!” Ketut Puger masaut sambilanga ngedig tangkah cara prajurit perang ané siap tanding nglawan musuh..
“Suud magaé ulian ada dadalanné. Icang tusing jejeh mati. Ngudiang jelema Asing baang ngatur. Ento madan penjajah. Da nyak belog-belogina. Gumi Bali gumi gelah, nyén bani macem-macem jek cakcak nasné. Puputan!” Ketut Puger masaut sambilanga ngedig tangkah cara prajurit perang ané siap tanding nglawan musuh..
Ketut Puger lantas macerita,
cacirén nyama Bali sig tongosné magaé magelang Tri Datu. Ia precaya gelang ané
mawarna barak, putih, selem tur misi pis bolong ento ngisiang gumi, nulak
gering, baya, lan sakancan penyakit. Lamun embus gelangé, pateh sakadi ngundang
sengkala. Di jaman kaliyuga, ngancan ngliunan anaké ugig. Madaya corah, mulang
désti lan aji pangléakan apanga manusané lebur. Gelang Tri Datu sandang anggén
pasikepan apanga idupé kerta rahayu, asih-kumasih, tur trepti di gumi.
“Saja kéto Tut?” Tiang nyekenang
matakon ulian dot nawang napi kasujatin utawi tatujon anaké magelang Tri Datu.
“Percuma cai kuliah tegeh-tegeh,
ané kéné-kéné sing tawanga! Sing ada raos ngemauk tur guyu-guyu dini.
Ngomongang Tri Datu patuh cara ngomongang idup lan mati. Né gelang ané ngisiang
angkihang nak Bali. Warisan budaya leluhur ané patut kasungsung. Tingalin liman
icangé liu magelang, milehan maan nunas.” Saut Ketut Puger nyangsan wayah
ortané. Prajani pegelangan limané ané tengawan lan tengébot edénganga apang
tawanga bek misi gelang. Kancing bajuné embusa apang tawanga di baongné ada
kalung Tri Datu.
“Né tingalin! Ulian Tri Datu icang
bani mamati-mati. Miribang lamun pidan gelangé bakat embus, aluh san ngaé icang
mati. Adénan suud magaé di perusahan ketimbang mati mamocol. Sajabaning nak
Bali, tusing ada precaya ané kéné-kéné. Ento makada icang gedeg ningeh
uger-uger perusahan ané nembahang pegawéné magelang Tri Datu. Ngendon ka Bali
da ngawag-ngawag ngaé aturan. Cakcak nasné!” Ketut Puger buin memanes. Makejang
anaké nagih cakcaka. Ortané masih kaliwat wayah, misi idup lan mati.
Makelo tiang nlektekang gelang ané
anggona tekén Ketut Puger. Liunan warnané capuh. Cén barak, selem, putih
makejang gringsut dadi besik. Apa buin mategul misi pis bolong kuno, mabalik
resem bakat tepukin. Lamun petékin, miribang ada sékét gelang ané anggona di
lima tengawan dan tengébotné. Kondén buin di baongné bek misi kalung ané tusing
ngidang metékin. Lamun kenehang, né boya gelang ané ngranang manusané seger
nanging mabalik ngundang penyakit.
Ento tingalin Ketut Puger uli tuni
ngorta sambilanga gasgas-gesgés. Kulit di baongné bek misi bulénan. Pagelangan
limané sinah barak-barak tur matatu ulian kena kudis. Ia ngorahang gelangé
tusing dadi embus. Kija ja magedi setata anggon apanga rahayu. Sirep, bangun,
magaé, malali, kanti manjus sing dadi kelés. Pantesan Ketut Puger kena penyakit
kulit. Gelangé suba macampur peluh lan daki. Ento ngranang gelangé bek misi kuman,
baktéri lan bibit penyakit.
“Cai anak Bali apa dura Bali?”
Ketut Puger matakon sambilanga nudingang limané di arep muan tiangé.
“Anak Bali!” saut tiangé gencang.
“Cén gelangé?” Ketut Puger buin
ngimbuhin.
Prajani bibih tiangé caket, tusing
bani nyautin ulian tusing magelang Tri Datu. Ketut Puger makenyir nepukin tiang
kabilbil. Prajani ia nyemak tas gandongné ané magantung di setang montorné,
abana ka tengah. Kadén nak kija malaib pesu, sagétan ia mesuang isin tasné.
“Né pilihin. Ané cén deménin? Ada Tri Datu, Panca Datu, Sapta Datu, Sanga Datu, Eka Dasa Datu. Énggalang jemak. Bayah modalné dogén apanga ada bekel meli lengis!” saut Ketut Puger mamolos tur ngenjuhang gelang mawarni-warni. Tiang makelo mapineh. Dija bakatanga gelang mawarna bin sada suba mabungkus plastik.
“Né pilihin. Ané cén deménin? Ada Tri Datu, Panca Datu, Sapta Datu, Sanga Datu, Eka Dasa Datu. Énggalang jemak. Bayah modalné dogén apanga ada bekel meli lengis!” saut Ketut Puger mamolos tur ngenjuhang gelang mawarni-warni. Tiang makelo mapineh. Dija bakatanga gelang mawarna bin sada suba mabungkus plastik.
“Icang dadi sales gelang!” pasautné
pongah.
Tiang jani marasa cara kedisé kena
pikat. Pantesan uli ibi timpalé ngepungin nagih malali mulih. Sagétan ia dadi
sales gelang. Kéwéh bené nulak ulian lebihan pedalem. Kanggoang meli gelang aji
dasa tali rupiah. Pipis satus talianné lakar anggon mabayahan. Tunian i meme
nitip pipis lakar anggona mayah listrik lan yéh di bank.
“Tusing ada susuk. Borong
makejang!” saut Ketut Puger mamaksa nyemak pipis satus talianné. Tiang baanga
gelang Tri Datu duang krésék. Ia makenyem tur ngénggalang mapamit mulih.
Buléléng, 16 Désémber 2016
No comments