Bayang-Bayang

Olih: I Wayan Paing
Sumber Gagambaran

Jani ngenjek sasih kanem. “Sasih gering!” Kéto ané orahanga tekén Pekak Moro. “Buin kejepné kapitu, ujané rengas ngabas-ngabas. Suud kéto ka ulu, anginé nguyeng-uyeng.” Yén mekejang nawang Pekak Moro ngorahang kéto, makejang biur, wiréh pepes nadi apa ané orahanga.
Ané ngranaang, tusing sabilang mapas sasih kanem Pekak Moro ngorahang kéto. Paling siduri Pekak Moro ngorahang kéto dasa tiban ané suba liwat. Yén ulian ané orahanga tekén Pekak Moro, yén ulian apa kadén. Saja dugas ento di désané dini kena kéweh. Punyan biuné pada mati. Doné kuning makejang teked ka plosor. Punyanné borok uledan. Ané liu bakat deepang, biuné ané mara embud makejang kakéto. Buahné katos-katos mamatu. Sinah suba tusing dadi anggon.
Ané malunan buin Pekak Moro ngorahang kéto, molas tiban ané suba liwat. Dugas ento punyan binginé di penataran pura Balé Agungé pungkat. Duang wit gedé-gedé, pungkat sibarengan. Palinggihé makejang katehteh. Bale Agungé sigar masibakan dadi dadua. Ané masisa tuah Balé Kulkulé. Balé gongé masi ruruba konyangan baan punyan binginé. Payu masalin palinggih makejang. Payu telung tiban ané mara ené suud mapugar laut ngupacarén.
Wak Kelian Banjar ané samalu nginguhang marané ningeh Pekak Moro ngorahang gering-geringan, angin nguyeng-uyeng.
“Pinda apa koné ené?” Kéto ané setata ngulgul kenehné Wak Kelian Banjar.
Inget Wak Kelian Banjar ajak gagaén guminé ané lakar teka. Pemilu lakar tusing rérénan. Yén tusing nyak pada-pada ngerti bisa saling cacad, bisa miegan. Apa buin jani liu pesan ané lakar pilihin. Makejang nginggilang déwék. Makejang nagih dukung. Dadiné makanca-kanca kramané ngilonin ané tohina.
“Masyarakat jani suba pada ngerti. Dumadak ja apang tusing kena gocék ulian unduk Pemiluné ené!” Kéto Wak Kelian Banjar ngorahang, anggona nyaruang kenehné.
Yadiastun kéto, tekedanga masi inguh bayuné Wak Kelian Banjar tekén Bapa Bendésa.
“Yén Bli ngarasa, unduké ené tusing nyandang sangkétang kema-mai. Mula ipidan mapas saja apa ané orahanga tekén Pekak Moro, ané jani, makejang ngarepang apang tusing ja kéto dadiné,” Bapa Bendésa nerangang.
“Beneh ento, Bli. Miribang tuah awak tiangé doén ané kadaap-daap. Nanging tusing pelih mirib rasayang tiang yén iraga waspada!”
“Nah saja ento. Iraga mantas sayaga! Ané jani jalan bareng-bareng turéksain apa mirib ané patut waspadain?”
“Yén ané suba liwat anggo sasuluh, miribang makejang maksané tusing ada paek tekén kayu gedé ané nyidang ngebahin.”
“Yén carang binginé ané ngungkul di palinggihé di dalem tusing mirib sanget Bli?”
“Miribang Bli tusing. Wiréh tusing gedé pesan, buina carangné carang pangijeng. Jani apang tusing ento bakat sangetang, jalan suud ngusaba bayang buin itungang. Sinah ditu iraga nepuk pinda ané patut waspadain.”
“Nah, Bli. Apang tusing masi kramané dadi biur ulian apa ané orahanga tekén Pekak Moro.” Amunto pamegat satuané Bapa Bendésa ngajak Wak Kelian Banjar.
Lénan tekén Wak Kelian Banjar, ada masi kramané ané ngenehang unduk Pekak Moroné ené. Mémé Lentir! Kadirasa kaipén-ipén Mémé Lentir marané nawang Pekak Moro ngorahang kéto. Nanging tusing liu kramané ané makeneh kema lakuna.
“Ngudiang ento bakat sangetang, ané melah déwéké malu itungang. Sampiné runguang, sinah élah idupé. Tuara buin ngitungang ané boya-boya, ané tusing kaitungan baan.” Bapa Ripek ngorahang kéto dugas mireng kurenné, Mémé Lentir, nuturang kadapdapan kenehné.
“Tiang nuturang ené tuah matuinget doén,Bli. Nyén nawang pada-pada makeneh kéto, bareng-bareng payu maitungan. Yén Bli suba ngorahang kéto, embuhan asané baat keneh tiangé, Bli.”
“Melah mula ané orahang Luh. Bli ngorahang kéto apang tusing maimbuh-imbuh keneh Luhé ngitungang idupé jani. Pedalem Bli, Luh makejang dadi waton keneh.”
“Nah, Bli. Miribang ené masi ngeranaang keneh tiangé ngitungang ané boya-boya. Pianaké makadadua tusing taén mulih. I Bayuh ajak I Bilar, suba telung tiban tusing taén dingeh ortané, Bli.”
“Suba Bli besenang tekén timpal-timpalné ané luas meranto apang ngorahin Ia mulih. Paling tusing di ngusaba bayangé ené. Apa buin I Bayuh majemak neruna di Puseh. Yén tusing taén nyak teka ngayah, iraga tua lakar tehteh béa dandané. Dija jemakang?”
“Bli….” Tusing nyidaang Mémé Lentir ngelanturang omongné, énggalan bek rasan tangkahné. Yéh paningalané makeneng-keneng. Makelo-kelo ngeloh nuut pipiné ané suba maguat-guat. Sebet kenehné tusing katambakin.
Bapa Ripek maekin kurenné, ngenjuhang palané anggona tongos Mémé Lentir masédoh. Bapa Ripek ngusuh-usuh bokné Mémé Lentir saha ngemaang pitutur apang Mémé Lentir tusing bas sanget ngenehang unduké ené mekejang.
“Ené tuah gagodan idup, Luh!” Mémé Lentir maanggutan.
Mirib kéné suba jalan idup ané patut déwéké entasin. Mani puan sinah katemu tekén unduké ané melahan.” Buin Mémé Lentir tuah nyidaang maanggutan doén.
“Ngelah pianak dadua muani-muani. Jani ilang pablesat….!” Pegat-pegat munyinné Mémé Lentir ngingetang unduké makejang. Bapa Ripek dadiné jani bengong tusing masaut.
“Liunan jani cerik-ceriké kakéto, tusing ada nyak nuutin tutur nak tua. Miribang suba tusing kanggo jani i tua nuturin.” Munyiné ento suba letuh dingeh yén nuturang unduk cerik-ceriké jani. Polah tingkahné nganutin kenehné padidi.
“Teka-tekaan mulih, kadén ngaba gunakaya, méh….! Teka maguyang tusing nawang lek nagih beliang motor. Yén tusing tuutang ngambrés. Aduh….! Yén dadi timbang, kudang kilo kadén sakit kenehé yén suba kéné!” Bapa Wiri nembungin dugas Bapa Ripek nuturang unduk pianakné ané tusing taén mulih.
Saja suba, di purnama kanemé liu perantoné mulih, nanging I Bayuh ajak I Bilar tusing teka. Nyanget-nyangetang suung asan kenehné Mémé Lenti.
Dini, sabilang purnama sasih kanem, ngelaksanaang ngusaba bayang. Kaadanin ngusaba bayang wiréh nganggo bayang-bayang pinaka runtutan pemuncak. Bayang-bayangné nganggo siap biing. Kulitné masangsang laut kagantung di tiing petungé ané majujukang di tengah kalangan pura Balé Agungé. Tiingé ento lakar kagojorang olih kramané. Yén ulung bayang-bayangné kocap katur, yén tusing ulung suba janten tusing katur.
“Yén katur, slamat guminé. Pangupa jiwané landuh. Sarwa mupu. Sarwa penyakit mimpas. Yén tusing katur, pinda kéweh idupé. Bancana lan penyakit ngintipin. Idupé setata marebat.” Kéto Jro Mangku natasang sabilang ada anak matakon.
Jani suba ngenjek dina katelun. Dina ngaturang bayang-bayang. Makejang kramané tangkil ka pura dot nepukin kénkén pamuput aturan bayang-bayangé. Gongé suba nabuh uli jam lima sanjané. Pailetané suba ngenjek ngaturang bayang-bayang. Gongé rames pesan. Gendingé dedaratan maimbuh baleganjur. Kramané muani makejang dadi ngaturang ayah madedaratan. Bek penatarané misi krama madedaratan.
Suryak-suryak misi gamelané rames mablaganjuran ngaé guminé teeb. Disubané makelo madedaratan, saka ukud kramané nguyak tiing petung tongos bayang-bayangé. Laut ngogar bareng-bareng. Paslambeh don ajak carang tiingé ulung. Sayan makelo sayan sanget ogaran tiing petungé. Gongé sayan-sayan ngramesang. Suryaké sayan keras kuug-kuug!
Pekak Moro milu madaratan. Yén kramané lénan suryak-suryak kuuk, Pekak Moro jerit-jerit, “Pianak tiangé dija? Pianak tiangé plaibang jelema mabok barak mamata gadang. Tulung, tuluuuungg!! Pianak tiangé dija? Pianak tiangé plaibang jelema mabok barak mamata gadang. Tulung, tuluuuungg!!!” kéto isin jeritané sambilanga nyaluksuk ka tebengan kramané madadaratan.
Kramané ané nepukin bengong. Nanging, wiréh enu ngaturang ayah, tusing karunguang apa ané orahanga tekén Pekak Moro . Apa buin Pekak Moro mula tusing ngelah pianak. Maimbuh orahanga nyem-nyeman.
Makelo-kelo liu cenik-ceniké ané pagruék ngeling, mirib takut nepukin ramén anak madedaratan. Kramané ané lénan kedur-kedur bayuné nuléngék mabalih bayang-bayangé ané kabungsang–bangsing kema-mai. Tamis-tamis ulung. Jro mangku makejang, mangku kahyangan tiga, mangku dadya, ngarep ka Balé Agungé ngastawayang apang bayang-bayangé sida katur. Suba pang telu ngenyit dupa, bayang-bayangé kondén katur-katur. Kramané gaang-goong bayuné ngantiang.
Suba telung jam bayang-bayangé kondén katur. Seka gongé miribang suba kenyel magambel, nanging tusing dadi rérénang. Kéto masi Jro Mangku sayan-sayan keras nguncarang astawa. Jani seka gongé tuun uli balé gongé. Milu ka tengah kalangané ngamelang baleganjur. Dedaratané buin rames. Kayang seka gongé milu madedaratan. Sayan teeb asan guminé.
Suryaké maimbuh-imbuh ngaramesang, mabesikan ajak munyin gongé. Mabesikan ajak kadurduran bayun kramané. Tatujoné tuah abesik: Ngantiang bayang-bayangé ulung!

Gulinten, warsa 2008


I Wayan Paing
Magenah ring Gulinten, Karangasem

No comments