Gelem
Olih: IBWWidiasa Kenitén
Gagambaran Olih Manik Sudra |
Mirib
baan panesé ngentak lantas ujan nekain, Bapa Lanus gelem ngetor. Ia cara anak
niwang. Munyiné tusing seken. Saget seken saget saru. Panakné suba ngalihang
balian. Suba ngalihang dokter tamatan Jerman masi tusing seger.
Pangawitné,
uli ngorahang sirahné sakit. Sabilang peteng, ngaku belasak pulesné. Sabilang
jam roras peteng, jeg enten. Ipianné jelék-jelék koné. Taén ngipi cegut lipi.
Taén ngipi lablaba. Taén ngipi entunganga ka grémbéngé dalem. Sabilang ia inget
tekén ipianné ento, prajani peluhné nrébés pesu. Jejeh lakar seken-seken nepén
ipianné.
Kulawargané
dong suba makejang nuturin apang tusing nyangetang ipian. Ipian ento tuah isin
pulesan apang ada tuturang di bangunné. Sakéwala, kenehné Bapa Lanus suba
tusing dadi ajak kéto.
Maan
tunasanga ka tukang tenungé. Orahanga kaponggor. Kawitanné tusing terima tekén
bikas Bapa Lanusé. Sambatanga Bapa Lanus demenan di pisaga tekéning ngrunguang
kawitanné padidi. Yén di sisi seleg pesan, yén di jumahné padidi macakli. Magenep
sambatanga indik Bapa Lanusé. Suba koné tunasanga pangampura, masi tusing nyak
seger.
Dugasné
enu dadi anak truna, koné taén Bapa Lanus ngelong semaya. Anak luh ané suba
nyerahang awakné ento beling. Sakéwala, Bapa Lanus tusing nyak nyuang. Ia sing pracaya
tekén gegėlané totonan. Kanti ping kuda-kuda, anaké luh ento ngidih apang nyak
nyuang. Masi tetep tusing nyak lantas baan jengah reramané, anaké luh ento anténanga
ajak pernah misanné. Dugasé ento, ada reramanné ané luh mamastu.
“Lanus,
iba lakar kasakitan manian. Iba suba nyengahin kai di guminé. Kulawargan kainé
éndahang iba. Iba tusing mabikas manusa. Mirib buron numitis tekén iba. Kulit
cainé dogén manusa, isinné jatiné buron. Manian lakar tampedang iba sarin
pagaén cainé.”
“Jani,
kawitan cainé, kai ané ngrunguang. Iba lakar nemu sengsara. Iba dadi sugih ban
arta kéwala keneh ibané nista.”
Makejang
ané ka umahné Bapa Lanus dugasė ento masebeng gedeg. Tusing madaya lakar kakéto
bikasné Bapa Lanus. Tusing nyak ngakuin pagaén padidi.
“Mai
mulih Luh. Beburon runguang.”
Dinané
ento makejang mapupul di umahné Luh Darmi. Bapané mapisarat kéné. “Lamun
tusing ada nyak ngantén ajak sentanan bapané depang suba panak bapané ngantén
ajak keris. Bapa tusing bani ngorahin Luh Darmi nglabuhang. Jejeh pesan bapa
tekén pamindanda ané taén tepukin bapa. Lakar upapira bapa panakné Luh Darmi.”
Siep.
Sepi jampi dugasé nika. Apa nyén sambatang? Di kulawargané tuah ada pernah
misanné dogén. Ia suba nawang Luh Darmi ngadut kawitan anak lén. Sinah manian
lakar nepuki biuta buin.
“Pa,
sebet bapané ajak makejang ngrasaang. Tusing Bapa dogén. Tusing Luh Darmi dogén.
Kulawargan iragané suba entungina tai. Yén Bapa kéto masi Luh Darmi nyak, tiang
lakar nyuang Luh Darmi,” Wayan Susila
mamunyi.
“Saja
ento, Yan?” Bapanné Luh Darmi matakon.
“Saja
pesan Pa.”
“Kénkén
Luh?”
“Bli
legaang pesan bikas tiangé suba ngaletehin kulawarga.” Luh Darmi ngeling
sigsigan. “Suba nyelékang Bapa ajak
makejang. Tiang ané pelih bes kaliwat kabanda baan tresna sagét kakéné tepukin
tiang. Jengah pesan tiang. Tusing bisa ngaba awak. Tusing bisa ngaleganin
kulawarga. Jani, Bli nampedang tiang di subané tiang jelé buka kéné.”
“Eda
ento selsela Luh. Diastun Luh suba buka jani, bli tetep nrima. Pedalem ané di
basang Luhé ento. Ia tusing pelih. Jani kawitin idupé ajak bli.”
Luh
Darmi sayan ngeling sigsigan. Kenehné nyag. Munyin misanné ané dadi somahné jani
lekina. “Kadén ané joh melah, sagét jeléna liu pesan,” Luh Darmi ngelut Wayan
Susila.
Majalan
panganténanné Wayan Susila ajak Luh Darmi. Ané teka masi liu. Timpal-timpalné
Wayan Susila suba nawang.
“Mula
dueg I Wayan tusing tuyuh sagét suba maan asil.”
Ané
ningehang ada mablekis kedék. Ada ané mapi-mapi tusing ningeh.
“Nyak
nampedang pegaén timpal. Béh yén tawang kéto, sing uli pidan gaénang belingan.
Sing suba tampedanga.”
“Tondén
madagang suba maan bati. Aéng agetné.”
Makejang
ngonjakin Wayan Susila, sakéwala, ia tusing lek. Lakar ngujang lek. Atma ané
ada di basang misanné ento pedalema.
“Péh
aget ada I Susila, yén sing kéto. Dong ngantén ajak keris dadiné Luh Darmi.
Dong sayan liu ortnané dadiné.”
Kanti
lekad panakné uli Luh Darminé tusing taén matakon kulawargané Bapa Lanus. Buina
Bapa Lanus sayan ngejohang dogén kenehné. Lantas ia magedi uli désanné padidi.
Tusing buin madésa ditu. Ia ka kota ngejohin Luh Darmi.
Telu
bulan suba. Luh Darmi ngalekadang sentanané. Muani. Adanina Gedé Darma. Kulawargané Wayan Susila ngupapira raréné.
Sayan ngaleganin dogén pajalan raréné. Tutuga baan banten telung bulan, banten
enem bulan. Di subané nyandang alihanga pamayuh, tunasanga pamayuh ka geria.
Pedanda Gedé ané muput
dugasné nganténé kanti ngandika kéné. “Ené mara anak cerik katutug baan banten.
Madak apang setata enten kenehné manian.”
“Mogi-mogi Ratu Pranda.
Dumogi paripolah ipuné nganutin wastan ipuné. Gedé Darma.”
“Madak apang lanus
pajalanné.”
Kendel pesan
kulawargané Luh Darmi sasukat lekad sentané ento. Idupné sayan melah. Tresna
asih di kulawargane sayan degdeg.
Pinceran guminé majalan
énggal buka pinekané tempuh angin baret. Gedé Darma sayan ngelihang. Idupné
masi sayan ngamelahang. Sagét ada anak uncul-uncul matakon. “Ené panakné Luh
Darmi?”
“Beneh pesan.”
“Kadén bapanné ané seken
tusing ngakuin ipidan?”
“Béh, indiké ento tusing
suba tiang nawang.” Anaké ané ajaka ngraos ento tusing nyak nyambatang ané
sujati.
“Jani, bapanné ané seken
suba gelem sanget pesan. Koné baan ngutang sentanané. Pekakné koné anė ngidih
nasi ka mracepada, gedeg pesan. Orahina ngalih. Yén sing kéto, lakar gela-gela
dogén di baléné.”
“Béh tusing bisa tiang
nyautin. Legaang tiang lakar mulih malu. Mai Dé mulih!”
Gedé Darma mulih. Di
kenehné liu patakonné. “Apa saja i
raga
ené tusing panak sujatiné I Bapa?”
Ia ngantiang mémé
bapanné mulih uli magaé. Kenehné runtang mara nepukin mémé bapané teka. Sakéwala,
ia meled nawang kasujatianné.
“Bapa, Mémé. Ampurayang
tiang. Yadiastun tiang enu cerik, kéwala meled masi tiang nawang ané sujati.”
“Dadi tumbén Gedé
mamunyi kéto?”
“Ituni ada anak
nyambatang. Tiang sujatiné tusing sentané I Bapa. Baan inget tekén panyamaan.
Buina inget tekén awak tiangé di basang Mémé lantas I Bapa nyuang Mémé. Ituni
seken pesan tiang ningeh. I mémé suba melingang tiang. Sakéwala, ané melingin Mémé
tusing ngaku. Welas asihné I Bapa ngranayang tiang idup buka jani kanti tiang
gedé bisa nawang awak.”
“Jani tiang matakon.
Saja Mémé suba beling dugasé ngantén? Buina Mé, bapan tiangé ané ngréka tiang
jani koné gelem gedé krana ia ngantewéréyang awak tiangé.
Nemporatang awak tiangé. Tiang lakar ngalih bapan tiangé, Mé. ”
Luh Darmi kamemegan. Yéh
paningalanné nrébés pesu. Mara temalangina, sentanané énggalan magedi.
No comments