Gdé Dharna

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiD9yeWj0IK23V0wte7N8mNhrHPsqJtFs3YVc76Jev-BS2m3JgkwAx4xHzZeO1KvVqfGt2lbmuyF4DPdWNAanyUgrqwLG258sw5wi3TY26maOVfPl3dWkr86VCQ_7c9mRNkXMsg86FFiHWh/s1600/
Gde Dharna
Gdé Dharna embas ring Sukasada, 27 Oktober 1931. Dané wantah pensiunan PNS ring kantor Perdagangan Buléléng. Ngawit warsa 1953 dané nyurat sajak miwah drama pentas, drama radio miwah télevisi sané mabasa Indonésia wiadin mabasa Bali. Lianan ring punika, dané taler makarya cerpén, tembang mabasa Indonésia wiadin basa Bali, lagu jangér, génjék, dolanan, geguritan, miwah paduan suara. Kakawian-kakawian dané sané sampun kawedar wiadin kadokuméntasiang minakadi:
Puisi mabasa Indonésia 75 sané kawedar ring koran Suluh Marhaén, Bali Post, Nusa Tenggara, lan kamuat ring cakepan pupulan puisi mamurda Pantai-Pantai; Kaki Langit; Penyair Aséan; lan Perang Jagaraga dalam puisi.
Puisi mabasa Bali 80, sané kawedar ring majalah Burat Wangi, Canang Sari, lan kapupulang manados cakepan sané mamurda Kobarang Apiné (drama lan puisi), Perang Bali, miwah Léak Mecolék Bunga.
Drama mabasa Indonésia wénten 20, marupa naskah sané kepentasang ring masyarakat, RRI Singaraja, miwah TVRI Dénpasar.
Skénario film sané mamurda Ngawit Saking Banjar (film PKB kaputer keliling Bali), Ki Bayan Suling (kaputer ring Bali lan Lombok), miwah Ni Jempiring (kaputer ring Bali lan Lombok).
Tembang-tembang pop wénten 50 sampun kapupulang manados cakepan olih Dinas Pengajaran Provinsi Bali pinaka tembang alit-alit SD (jilid I, II, III), lan taler sampun kapupulang manados cakepan olih Listibya Kabupatén Buléléng.
Gending Jangér wénten 50
Gending paduan suara mabasa Bali wénten 12, lan gending sané mamurda Dagang Tuak kagendingang olih duta Bali ka tingkat nasional.
Lagu pop daérah kategori déwasa wiadin alit-alit.
Tembang génjék wénten 30 lan naanin polih Juara I Lomba Génjék se-Bali.
Gegitan wénten 15, lan kakalih tembang punika sané mamurda Gili Menjangan lan I Pepaka polih penghargaan saking Gubernur Bali.
Tembang dolanan wénten 12, lan Mars miwah Hymne wénten 10 sekadi Mars TP 45, Singa Ambara Raja, Porda Bali, msl.
Kekalih pupulan satua bawak mabasa Bali sané mamurda Tusing Ada Apa Dé (2003), miwah Dasa Tali Dogén (2009).
Novél mabasa Indonésia mamurda Bintang Den Bukit (2015)
Makudang-kudang juara lan penghargaan taler sampun kapolihang luiré: Juara I  Lomba Penulisan Puisi Kartini se-Nusa Tenggara, Juara Lomba Bintang Radio Se-Bali, Jenis Seriosa lan Keroncong (Juara II warsa 1956; Juara II warsa 1957, Juara I warsa 1958, Juara II warsa 1959, warsa 1960, lan warsa 1974), Juara I Lomba Penulisan Naskah Drama Mabasa Bali sané kalaksanayang olih Listibya Bali warsa 1986, Juara I Lomba Menulis Lagu Bali Anak-anak (warsa 1987; warsa 1988, lan warsa 1994), Juara I Menulis Lagu Pop Bali jenis déwasa warsa 1989, Juara II Menulis Lagu Pop Bali jenis remaja warsa 1994, penghargaan Wijaya Kusuma saking Bupati Buléléng warsa 1981, penghargaan Dharma Kusuma saking Gubernur Bali warsa 1989, Hadiah Sastra Rancagé saking Yayasan Rancagé Indonésia, lan penghargaan Widya Pataka saking Gubernur Bali antuk pupulan satua cutet Dasa Tali Dogén.
Lianan ring punika, Gdé Dharna taler aktif ring makudang-kudang organisasi minakadi dados Ketua Lembaga Kebudayaan Nasional (LKN) (1963-1971), Ketua Anak Cabang PNI kecamatan Sukasada (1963-1987), Ketua Bagian Seni Budaya lan Kerohanian DPD Kabupatén Buléléng lan dados anggota DPRD Buléléng kalih période (1975-1985), Ketua Markas Ranting LVRI kecamatan Sukasada ngawit warsa 1987, Sekretaris Markas Cabang LVRI Kabupatén Buléléng saking warsa 1986.
Dané nyujur genah suwung ring rahina Redité, 13 Séptémber 2015. Lan samian kakawian wiadin préstasindané pacang setata kakenang ring jagaté.
Niki wantah silih sinunggil kakawian dané marupa puisi sané mamurda “Puputan Badung” sané kaambil saking cakepan “Dénpasar lan Donpasar” kaca kaping 16.

PUPUTAN BADUNG
Olih: Gde Dharna

I
Damuh semengé mademang damar Sanuré
Langité sampun masawang barak
Daweg kulkulé katepak nyigit kiapé
Wadwané digelis ngungkab lawangan
Matakén ring kayun—tan wénten paruman
Suaran kulkul—suaran kayun karama
Suaran kayun kang diri
Sampun masikian dados urip
Nika mawinang sami medal
Saling takénin sareng sameton
Taler tan wénten sujati uning

Ring pasisir ombaké makidung Nyanggra wadwané ngaksi sakunar Dibi sandé kapastu batara Baruna
Ngengsut ring pasisir mabendéra Welandi
Sri Kumala druwén sodagar Cina
Kwéé Ték Tjiang sané kasambat

Wadwané sami uning
Tawan karang sampun kaanyut
Napi malih patut margiang
Yan tan nglaksanayang tatwam asi
Ngenjuhang asih ring sang sodagar
Kaicalan bawa kagebug ombaké magulung
Kadi bisbis kamudiné ombaké mabalik

Punggawa Sanur ngalebar baos Mangdén wadwané nyadia mangebag Dosa yan malaksana corah
Maling barang ring tengah kapal
Sami sayaga nampi pangandika

Ngebag perahu wangkang semeng lan dalu
Ombak Sanuré tan sida kauduh Nyarengin asihé ring pasisir Ombaké sayan magunung-gunung Ngebug sakunaré masibak-sibak Bangkén nyané kagampilang
Ka Désa Béaung tan doh ring Sanur

II
Kwéé Ték Tjiang luas ka Buléléng Nangkilin Residén Bali lan Lombok J. Éschbach ring Singaraja
Saking iriki satwané kaulat Kasekarin kembang lading Kasiratang ring tanah Badung Ambuné pengit manusuk manah

Aturé banban ngawelas asih
Nayané kagantung ring matané kupit
Ngaturang kapalé kampih ring Sanur
Barangé kajarah ring pasisir
Wadwa Badungé mapatuh daya
Tan sujati nyadia mangebag

Résidén nampi aturé pangus
Dané uning kijapané tuh
Nyimpen naya ring bongkol kemikan
Karasa tan yukti raja Badung megat subaya
Napi malih mapatuh daya sareng wadwa

Ngaruruh kasujatian atur Kontrolir Schwartz dados utusan Raja Badung tan kapanggih Punggawa Sanur kanampekin Nyaratang parindikané jati
Ombak Sanuré pinaka saksi

Sinah sampun selangé mabukti Atur Cinané wantah kakawian Tatujoné mapikolih bati
Mangdén Raja Badung manyangkol pocol
Akuwéh ajin kapal lan gaji para kelasi

III
Sampun suwé kanjantos indiké puniki
Gubernur Jénderal Van Heutz girang ring manah
Polih jalaran ngalepit janji
Sané kasurat 13 Juli 1849
Daging nyané sampun sinah
Gubernur patut nyungkemin awig Baliné
Ngamanggehang kawibawan para agungé
Punika kocap tan patut lanturang
Duaning lémpas ring daging awigé
Sané kamargiang sajebag nusantara

Sri Kumala kaanggén anjan Kwéé Ték Tjiang kasadekin Ngésgés Badungé naur kapocolan Nyerahang jinah sodagaré kupit
Pitung tali limang atus rupiah tan dados kirang

Gusti Gdé Ngurah Dénpasar Agung Badungé mawibawa Benduné kasimpen ring méru sarira Kadi borbor kayuné miragi
Pinunas juragan Sri Kumalané Kapatutang malih Résidén Baliné Premangkin sida ngandapang iketan sawitra

Tan sida panjang ngandika Pinunasé tan mantuk ring kayun Rarisang lanturang ring tuan résidén Badung tan pacang nagingin Yadiastun akéténg bolong Aputih kuku tan marasa salit
Napi malih corah ring gubernemén
Utusan mawali ka Dén Bukit Ngandong puyung ring duur kapal Unteng manahé sampun macihna Raja Badung tan pacang nagingin Larapané sané katunas

IV
Van Heutz nuncapang ngalebar naya Agungé ring Bali sami katangkilin Mangdén kayun maing Badungé Rurung dagangé patut empetin
Pasar Badungé mangdénnya mungmung

Klungkung, Tabanan méweh kabelat Saud pangandika sampun janten Salulung sabayantakané dados unteng Duk panglingsiré kantun ajeg

Rurung dagangé tan sida kabendung
Lawat batiné ngicalang takut
Nyilib manguak pagehané pingit
Ngawinang i welandi dukané nadi

Kapal-kapal sami kagelar
Miyak sagara Badung, Tabanan
Manahé kaanggén patakut
Badung, Tabanan tan magejiran

Sayan maleging corah Welandiné Laksanané ngukir dadalan Tingkahé léak némblék
Ngulik jalaran ngentungan wéci
Tatujoné wantah nunggil
Awig gubernur jénderal mangdén mamargi
Sajebag nusantara
Agung Baliné wenang nginutin

Pocol perahu wangkangé kapayasin
Kaoncérin béa kapalé matakut
Patut kataur tan dados kelidin
Yan yukti Badungé ngamenggahang sawitra

Gusti Gdé Ngurah Dénpasar manyungklit keris Swabawané bag kadi langité ring wates soré Bayu premanané ombak kaulu pasisir Sanur Baudanda lan punggawa sami sayaga
Nyangga sadripuné pacang rauh

V
Van Heutz nyaliksik galah sané anut Nglaksanayang brangtiné sampun mabukit Negen kimud kalih warsa lintang
Tan sida ngendukang jagat Badungé
Tangkeng, kulit banténg alas Baliné

Pamuntat utsahané managih pocol Sampun katanem ring dasar sétra Kaurug bungkalan gunung agung Tabuh gendér sampun bebatélan Damar gantungé kaminyakin Raksasané ngelur mamegat ombak

Roras Septémber 1906
Suryané kantun mengkeb ring bukit nusané
Kapal-kapal welandiné majajar
Magehin ombaké ka bibih pasisiré

Duang tali telung atus roras serdaduné seregep
Pitung atus petang dasa siki mandor lan kuli
Nyantos perintah pangliman perangé
Mayor jéndral Rost Van Tonningen ring kapal both
Mapaiguman sareng pangabih
Ngétang dauhé pacang nedunang balané

Ombak Sanuré saling maluin nyujuh pasir Masuryak kawedar anginé nyirsir Ngawangun semangat para prajurité Mabéla pati ring nagari
Bakti ring pertiwi

Suryané sampun sondoh ngauhang
Panasé sayan ngendukang
Utusan tedun nangkil ka puri
Daging aturé mabantang asiki
Mangdén i ratu naur kapocolan Cinané
Kaimbuhin béa sané sampun kawedar
Mawates wantah kalih raina
Yan tan kayun bedil pacang mabaos

Akidik tan goyah ngagem swadarma
Pageh ngajegang kaagungan jati
Wibawané kasungsung ring muncuk gunung
Citané kagantung ring garis langit
Durhakané kajantos ring muncuk keris

VI
Empat belas Septémber 1906
Wates geraké sampun ulung
Serdaduné katedunang
Sanuré kaanggén pangancan
Ngembat yudané ka nagari
Mabaris balané ngebag désa

Semengé kantun matekes damuh
Ngundap serdaduné ngalébang damang
Wenginé mategul takut
Prajurit Kuta lan Badung nagari
Nganyudin musuh kadi balabar
Kapapas bedil keplugané ngawag
Siat dadakan serdaduné cengag
Mimis meriyemé kasambehang
Nambakin prajurité masuryak lantang

Satian wadwané kasandegang
Mawali ka tepi nagari
Hujan mimisé kakelidin
Saking kapal meriyemé kautahang
Puri nagari kapipitang
Dénpasar, Pemecutan kapucukang
Ngayomin serdaduné ngentungang tindak
Mirig Kesiman ping ajeng kauwak
Kanggén titi nungkangin kota

Saking abian prajurité nyerit Nibakang keris ngentungang takut Serdaduné yatna manyangkil uyah Ring tanah Jawi sampun kaemban Élah mamedil makebat angob
Kaperwiran wadwané satia sujati Tulus bakti ring ibu pertiwi

Tan suwé Kesimané runtuh Puyung puriné taluh tan pasari Sami magingsir ka Dénpasar Ninggal sawané magetih-getih Madugdug ring abian-abian

VII
Duang dasa Septémber 1906
Bola apiné maunda-unda miyakang angin
Nyujur puriné sinah puun
Langit Badungé kaliput andus
Ucem swabawané ngukirang wangsit
Serdaduné sayan nalesek wates kotané
Keplugan bedilé saling sautin
Meriyem lilané tan sida nambakin
Tungkangan welandiné ngiterin puri
Sarat manahé pacang manangkep
Agung Badungé panceré kukuh

Sepin puriné nyimpen subaya Satiané karoncé mabenang tulus Lawangan agungé kicalan lait Kakilit wastra putih-putih
Lanang istri, lingsir anom mapayung keris Medal tan pasuryak manyujur musuh Tabuh kayuné pulung pastika
Ngukuhang satiané sujati
Puputan… puputan…

Aji langit ibu bumi magejeran Nampi pawalin okané sami Makangpuh baktiné ring nagari Ngarajegang wibawan Baliné jati

Ring pretisentanané mangkin
Taler sané pacang rauh
Sampunang lali ring Badungé nguni
Muputang aji antuk puputan
Mangkin Badungé nyantosang
Indayang takénin ragané
Napi sané pacang kaaturang?!



No comments