F. Rahardi; Puisi Lawan Korupsi
Floribertus Rahardi utawi F. Rahardi
embas ring Ambarawa, 10 Juni 1950. Wantah pangawi Indonesia sané sampung
kaloktah antuk kakawiannyané tur sampun polih akéh penghargaan minakadi
Khatulistiwa Literaty Award 2019 antuk novelnyané sané mamurda Lembata. Cakepan
dané luiré pupulan puisi Sumpah WTS, Silsilah Garong, Menggugat Tuhan, Petani
Berdasi, kantos cakepan Bercocok Tanam dalam Pot. F. Rahardi sareng Martin
Aleida dados narawakia ring acara Ngobrol Sastra sane kalaksanayang olih
Jatijagat Kampung Puisi (JKP), Jalan Cok Agung Tresna, No.109 Renon, Dénpasar,
Wraspati Kliwon, 30 Méi 2019. Ring édisi XXXII sampun katelatarang indik daging
pabligbagan sareng Martin Aleida, lan sané mangkin indik F Rahardi. Napi daging
pabligbagan punika? Iriki Suara Saking Bali, ngolah daging pabligbagan punika,
tur katerjemahang ring basa Bali kepara sané kaanggén sarahina-rahina.
***
Religius lan mbeling
(puisi mbeling) ené mapaiketan ngajak tiang. Yéning mbeling ené tuah gerakan
rikala panguntat warsa 60-an kanti panyumu warsa 70-an. Sebenehné ené ulian ada
kebuntuan, krana panguntat warsa 50-an sedek liuna ané nulis puisi nganggon
gaya Amir Hamzah nanging dugasé totonan liunan dadi puisi-puisi gelap.
Puisi-puisi gelap ento, asal suba basané lengut, lantang malémad lan nganggon
kruna-kruna lengut, nanging tusing nyak cara puisi Nyanyi Sunyi, silih tunggil
judul pupulan puisiné Amir Hamzah.
Ulian buntu
cara kéto, rikala peteng, telung diri tokoh ané madan Darmanto
Yatman, Slamet Sukirnanto, muah Sutardji Calzoum Bachri, lan ada buin besik
Yudirman Sarninto, Yudirman dogén ané tusing dadi penyair. Ia ajaka makejang
majalan di rél di Kota Jogjakarta. Uli ditu laut ada idé ngaé acara ané madan
pengadilan puisi.
Lan acarané totonan
kalaksanaang di Bandung lan pengadilané totonan maan jawaban uli pengadilan ané
kalaksanaang di Kampus Rawamangun. Sebenehné ené pengadilan ané absurd, masak
puisi madilin lan ané kaadilin dugasé ento yén sing pelih Majalah Horison,
Goenawan Mohamad lan seniman lénan, Umbu (Umbu Landu Paranggi) dadi saksi
dugasé ento.
Sebenehné, yadiastun
ené gerakan cara anak maplalian, nanging dadi seken krana kaanggon ngawaliang
roh puisiné uli puisi-puisi gelap dugasé ento. Rikala ento ada tokoh ané madan
Yapi Tambayong utawi ané ketah madan Rémy Sylado dadi redaktur di Majalah Aktuil
di Bandung.
Dugasé ento warsa 60-an
70-an sakadi kebangkitan sastra Indonésia, tanda kutip kebangkitan ané
salanturnyané. Krana ada éuforia kalahné Orde Lama lan ada Orde Baru. Dugasé
ento mula kaarepang pesan ada ané malénan lan dugase ento ngawit ada Taman
Ismail Marzuki, lantas Majalah Horison terbit lan di Jogja ada majalah dadua
ané madan Majalah Semangat, majalah truna truni yén saihang ngajak Aktuil, ené
lebih polos, cara majalah anak mami ané polos. Yén Aktuil ené cara
musik rock ané suba kedemenin di Indonesia dugasé totonan. Lan ané buin besikan
madan Majalah Basis lan ngetiban cepok mesuang puisi dogén ané kaadanin
semerbak sajak. Ento Majalah Basis ané ada uli warsa 60-an. Remy Sylado di
Bandung ngaé masi rubrik ané madan rubrik puisi mbeling.
Ada tokoh-tokoh ané
dugasé ento dadi langganan ngisinin rubriké ento, ada Yudhis (Yudhistira ANM
Massardi) lan Noorca (Noorca M Massardi), lan tiang tusing taén nulis di
Aktuil. Tiang dugasé totonan pepesan nulis di Majalah Semangat lan Basis, lan
ento tusing ja nyelap, krana tiang lekad di Kota Ambarawa lan tiang masekolah
kanti kelas dua SMA krana tusing nyidaang medaran. Yéning dugasé totonan tusing
nyidaang mayah sekolah mirib nu nyidaang kompromi ngajak sekolahé, yén sing
ngelah buku nu dadi nyilih, nanging tusing nyidaang medaran ané makada tiang
musti magaé. Tiang nongos di paak tongosné Mas Sigit (Sigit Susanto) di
Limbangan dadi guru lantas tiang nulis puisi ditu warsa 69 rikala maumur 19
tiban, nulis nganggon lima. Yéning ada metakon kenapa tusing nulis satua cutet
lan mamilih nulis puisi, krana apang tet tekén kertas. Rikala meli kertas,
kertas mesin tik a lembar tiang majalan kuang lebih 6 km, bulak-balik 12 kilo,
majalan batis. Kénkén kadén unduké, warsa 70 71, tiang engsap pastiné, ada
timpal ané kuliah di Jogja di Sanatana Dharma teka ka tongos tiangé rikala
tiang liburan di Ambarawa ngaba Majalah Basis dadua lan amplop misi honor. Gelu
tiang dugasé totonan, krana honorné gedé dugasé ento. Duang edisi ené, tiang
nerima honor gedénan tekén gajih tiangé abulan. Lan kanti jani tiang sing
nawang nyén ané ngaba puisiné totonan ka Majalah Basis. Sainget tiangé ada
timpal ané nulungin ngetik lan kirima ka Semangat. Tiang nakonang unduké
totonan ka Warno, redaktur di Semangat lan Mas Marzuki, ngorahang tusing
nawang. Takonang tiang ka Sapardi (Sapardi Djoko Damono) masi ngorahang tusing
nawang, ‘dapetang suba ada di méjané, krana melah muat tiang’. Ada Aktuil di
Bandung ané ngelah rubrik puisi mbeling, nanging tiang nyumunin uli Jogja
lantas uli ditu tiang nulis di Horison.
Tiang sujatiné uli
kulawarga Katolik, mémé bapa Katolik, umah tiangé di Ambarawa, paak Geréja.
Nanging uli cerik tiang kapiara olih dadong tiangé. Ané ajahina boya ja
ajah-ajah Katolik, dadong tiangé animis, ajah-ajah ané baanga tuah di punyan
kayuné totonan ada ané ngijengin adané i anu, di klebutané totonan ada
ngijengin. Pepes masi tiang aruaruina, yén alih benehné uli cenik kanti masuk
SD tiang animis. Mara nawang ajah-ajah Katolik rikala masekolah lan mulai
seken-seken malajah agama yadiastun suba ka-baptis uli bayi. Ulian ento Katolik
di awak tiangé tuah agama nomer dua boya ja kapertama. Apabuin Geréja di
Ambarawa malénan ngajak Geréja di Kulonprogo. Di Kulonprogo rumasatang Geréja
rakyat, nanging di Ambarawa sebenehné boya ja Geréja rakyat, nanging Geréja
krama Belanda lan Tionghoa ané ngoyong di Ambarawa.
Tiang taén nulis di
Kompas, dadong tiangé teramat sangat miskin, reraman tiangé sangat
miskin, lan tiang miskin. Yadiastun tiwas nanging ada perubahan uli teramat
sangat miskin, sangat miskin dadi miskin. Ada timpal tiangé ané
uli Sumatera Barat, ipidan sugih pesan, nanging disubané ka Jakarta dadi sanget
tiwas. Yadiastun pada-pada tiwas, tiang ada progres, ia nuunang. Baan idup
tiangé buka kéto, tiang marasa tusing sreg di geréjané ento, lan warsa 90-an
tiang nulis nganggon judul Menggugat Tuhan.
Ulian idup tiangé buka
kéto, tiang boya ja nulis puisi mbeling dogén, nanging yén orahang réligius nah
réligius ngenénin indik i manusa ngajak Tuhan, boya ja religius ané ada
pakilitan ngajak Geréja Katolik. Nanging di KTP matulis agama Katolik sing
mungkin animis, lan tiang ngaba ajah-ajah Katolik totonan ka ranah publik
sekuler boya ja ajah-ajah ané kajunjungang.
Ada puisi-puisin tiangé
di buku Sumpah WTS, dugasé totonan tiang sing baanga ngajak PSK, Pekerja Séks
Komérsial uli Bongkaran, uli Kramat Tunggak lan uli Bokrek lakar maca puisi di
TIM olih Déwan Kesenian Jakarta lan ané nomer dua sing baanga tekén polisiné
rikala lakar maca Catatan Harian Sang Koruptor. Lan ditu tiang liu pesan
ngritik Geréja ané manut tiang tusing beneh. Krana manut agama, moralitas tuah
ané penting. Rikala moralitas ené lantas kajekjek utawi tusing kalaksanaang,
sebenehné ia suba tusing satinut tekén ajah-ajah agama. Krana di Indonésia,
lembaga-lembaga keagamaan resmi tusing ada ané bébas uli korupsi. Uli
Kementerian Agama ané jani sedek kaselidikin KPK. Tiang sing nawang di MUI
utawi lembaga agama lénan, nanging di KWI tiang nawang korupsiné gedé, lan ané
korupsi boya ja anggota biasa nanging imam-né masi milu.
Untungné jani suba ada
utsaha ngilangang korupsiné ento lan ené patuh cara di Vatikan. Di pemerintahan
masi sedek kalawan lan kadang-kadang ada ané tusing ngerti yéning kejahatan
korupsi ento tuah kejahatan kemanusiaan ané tusing ada tandingané. Yéning nuturang
indik pembunuhan, nah dadi masi orahang kejahatan ané gedé, nanging enu ngenah,
nanging yéning korupsi kéweh pesan ketara lan kéweh ngalahang. Dugasé ené
rikala Bupati Talaud ané jegég totonan tangkep KPK ia ngelah rasa lek, nguntul,
nanging ané lénan enu nyidaang makenyem, madadaan cara artis. Ené sebenehné
masalah serius.
Ditu sebenehné tiang
maperang ngalawan ané manut tiang kejahatan kemanusiaan luar biasa. Ento ngawit
laksanaang tiang rikala timpal-timpal ané lénan sedek demen-demené ngasanin Orda
Baru, krana warsa 1985, Orde Baru sedeng jaya lan tiang nulis Catatan Hatian
Sang Koruptor lan tusing baanga macaang tekén polisiné di TIM.
Yén selehin unduké
totonan, ada dadua, sebenehné tiang lekad uli puisi mbeling lan ada gerakan
pengadilan puisi, nanging ulian tiang nyemak tema réligiusitas utamané ngenénin
indik tiang magama Katolik, pasti ané protés tiang tuah kehidupan gereja ané
tusing beneh. Nanging sagedé-gedéné korupsi di Gereja Katolik, tetep gedénan
korupsi di panegarané ené lan ento lantas garap tiang.
Nanging jani krana suba
sayan tua, suba pasti tusing enu cara dugas matuwuh 20 30 tiban, tiang lekad
warsa 1950, jani suba 69 tiban. Lan jani tiang liunan nulis prosa ketimbang
puisi. Puisi terakhir tiangé warsa 2009 muata di Kompas judulné Lumpur. Suud
ento tiang masi maan nulis puisi, nanging tusing kapublikasiang. Rencanané
terbitang tiang baan judul Surat Petani Singkong untuk Presiden, nanging kanti
jani onden bani nerbitang. Nah dumadak ja énggal terbit. (Supartika)
No comments